Spis treści
Wstęp
Izaj. 56:5 Do kogo mnie porównacie i z kim mnie zestawicie albo do kogo uczynicie mnie podobnym, abyśmy byli sobie równi?
Upadły ludzki umysł poszukuje Boga po omacku i instynktownie (Jer. 23:23; Dzieje 17:27; 14:17; Rzym. 1:20), tworząc naturalną religię próbuje zbudować obraz Boga poprzez analogię do stworzenia. I tak chociaż poprzez stworzenie co można wiedzieć o Bogu, jest dla nich jawne, gdyż Bóg im to objawił (Rzym. 1:19) religijni myśliciele nigdy nie mogą dojść do poznania Boga Trójjedynego dzięki naturalnej religii. Wszelkie wysiłki poznania Boga są skazane na porażkę ściągając gniew Boży, który objawia się przeciwko wszelkiej bezbożności i niesprawiedliwości ludzi, którzy zatrzymują prawdę w niesprawiedliwości. (Rzym. 1:18).
W ten sposób Boża Istota pozostaje niepojęta dla naturalnego człowieka i konieczne jest zewnętrzne objawienie (teologia), które zapewnia Spisane Słowo Boże (Psalm 2:1-5; Jan 1:18; 1 Kor. 1:21; 2 Kor. 10:5; Tyt. 1:1; 2 Tym. 3:15-17). Bóg jest poznawalny przez Swoje Imiona odnoszące się do Jego atrybutów. Bóg posiada szereg atrybutów, które określają Jego Istotę. Generalnie podzielić je można na dwie kategorie:
Komunikowalne atrybuty Boga to te, które ludzie mogą również posiadać, chociaż tylko w ograniczonym stopniu. Jeśli coś jest komunikowalne, można to przekazać lub przekazać innym. Niektóre z komunikowalnych atrybutów Boga to mądrość, świętość, dobroć, miłość, itd.
Niekomunikowalne atrybuty Boga są atrybutami wyłącznymi dla Niego. Ludzie nie mogą dzielić nieprzekazywalnych atrybutów boskości. Należą do nich
- Suwerenność – Bóg jako najwyższa Istota we wszechświecie zarządza całym wszechświatem
.
- Wszechmoc – Bóg dokonuje wszystkiego co zechce bez żadnych ograniczeń
.
- Wszechwiedza – Bóg wie wszystko o Sobie oraz o wszystkim poza Nim (zarówno rzeczywistym jak i potencjalnym)
.
- Wszechobecność – Bóg jest obecny wszędzie
.
- Transcendentność – Bóg istnieje poza sferą stworzenia
.
- Immanentność – Bóg jest poznawalny, dostrzegalny czy też uchwytny
.
- Niezmienność – Bóg jest kompletny i doskonały
. - Wieczność – Bóg nie ma początku i końca
. - Samoistność – Bóg istnieje sam z siebie, jest samowystarczalny i niezależy od wszystkiego co jest poza Nim.
. - Prostota – w Bogu nie ma podziałów i sprzeczności
Odrzucenie atrybutu prostoty Boga skutkuje szerokim wachlarzem herezji, z których najbardziej rozpoznawalnymi są antytrynitaryzm, następnie dobrointencyjna oferta ewangelii, gdzie Bóg z jednej strony nienawidzi tych, których nie wybrał do zbawienia, z drugiej zaś pragnie zbawienia tej samej grupy, co do której zdecydował o potępieniu. Drugą, niemniej ważną jest herezja paradoksów czy też paralelnych prawd, według której Bóg przekazuje sprzeczne i wzajemnie się wykluczające logicznie doktryny.
W niniejszym rozważaniu przedstawiona zostanie dokładniej prostota Boga, atrybut zapomniany lub pomijany przez wielu „nieomylnych” teologów największego neo-ewangelikalnego kalibru.
Definicja atrybutu
5 Mojż. 6:4 Słuchaj, Izraelu! PAN, nasz Bóg, PAN jest jeden.
Prostota Boga oznacza, że Bóg jest niepodzielny. Odnosi się to najpierw do trzech Osób Trójcy – że nie są one oddzielnymi bogami, ale razem jednym Bogiem. Odnosi się to również do atrybutów Boga. Nie można ich od siebie oddzielić ani przeciwstawić. Nie ma na przykład podziału ani konfliktu między Jego sprawiedliwością a Jego miłosierdziem. Jego miłosierdzie zawsze będzie sprawiedliwe, a Jego sprawiedliwość miłosierna.
Dlatego w Bogu nie ma sprzeczności ani dysharmonii. Jest jeden i niepodzielny w Swojej Osobie, w Swoich atrybutach, w Swoim celu i woli oraz w Swoich dziełach. Jego dzieła nigdy nie są sprzeczne z Jego celem ani Jego cel z samym sobą.
Ten atrybut jest odrzucany przez tych, którzy są gotowi znaleźć sprzeczność w woli Bożej lub między wolą Bożą a Jego dziełami. Nie tylko promują irracjonalność, ale zaprzeczają Jego prostocie i są w konflikcie z tym, czego Pismo naucza o Bogu.
Jedność Boga polega nie tylko na jedności jednostkowości, ale także na jedności prostoty. Faktem jest, że Pismo Święte, aby określić pełnię życia Bożego, używa nie tylko przymiotników, ale także rzeczowników:
- mówi nam nie tylko, że Bóg jest prawdomówny, sprawiedliwy, żywy, oświecający, kochający i mądry,
.
- ale także że jest prawdą, sprawiedliwością, życiem, światłem, miłością i mądrością
Stąd też, ze względu na swoją absolutną doskonałość, każdy atrybut Boga jest tożsamy z jego istotą.
Jer. 10:10 Ale PAN jest prawdziwym Bogiem, jest Bogiem żywym i królem wiecznym. Od jego gniewu drży ziemia, a narody nie mogą znieść jego oburzenia.
.
Jer. 23:6 Za jego dni Juda będzie zbawiona, a Izrael będzie mieszkał bezpiecznie. A to jest jego imię, którym będą go nazywać: PAN NASZĄ SPRAWIEDLIWOŚCIĄ.
.
Jan 1:4-5, 9 4. W nim było życie, a życie było światłością ludzi. 5. A ta światłość świeci w ciemności, ale ciemność jej nie ogarnęła. 9. Ten był tą prawdziwą światłością, która oświeca każdego człowieka przychodzącego na świat.
.
Jan 14:6 Jezus mu odpowiedział: Ja jestem drogą, prawdą i życiem. Nikt nie przychodzi do Ojca jak tylko przeze mnie.
.
1 Kor. 1:30 Lecz wy z niego jesteście w Chrystusie Jezusie, który stał się dla nas mądrością od Boga i sprawiedliwością, i uświęceniem, i odkupieniem;
.
1 Jana 1:5 Przesłanie zaś, które słyszeliśmy od niego i wam zwiastujemy, jest takie: Bóg jest światłością i nie ma w nim żadnej ciemności.
.
1 Jana 4:8 Kto nie miłuje, nie zna Boga, gdyż Bóg jest miłością
Historia doktryny
Później teologia nauczała tej doktryny Pisma Świętego pod terminem „prostota Boża”. Ireneusz nazywa Boga
„wszelkim myśleniem, wszelkim postrzeganiem, wszelkim okiem, wszelkim słuchem, jedynym źródłem wszelkiego dobra”[1].
Przeciwko Eunomiuszowi trzej Kapadocjanie, Bazyli Wielki (329 – 379), Grzegorz z Nazjanzu (329-390) i Grzegorz z Nysy (335- ok. 394) byli zmuszeni szczególnie bronić poprawności różnych boskich imion i atrybutów, ale Augustyn ciągle powracał do prostoty Boga. Bóg, powiedział, jest czystą esencją bez przypadłości. W porównaniu z nim wszelki stworzony byt jest niebytem [2].
W królestwie stworzeń istnieją różnice między istnieniem, życiem, poznaniem i chceniem; istnieją między nimi różnice stopnia.
- są stworzenia, które tylko istnieją;
- są też inne stworzenia, które również żyją;
- jeszcze inne, które też myślą.
Ale w Bogu wszystko jest jednym. Bóg jest wszystkim, co posiada. On jest swoją własną mądrością, swoim własnym życiem; bycie i życie zbiegają się w nim [3]. Po Augustynie znajdujemy tę naukę u Jana z Damaszku [4], w dziełach scholastyków [5], a następnie w myśli wszystkich teologów rzymskokatolickich, luterańskich i Reformowanych [6].
.
Przeciwnicy prawdy
Inni jednak stanowczo odrzucali i krytykowali doktrynę prostoty Boga.
Eunomiusz, który rzeczywiście nauczał o absolutnej prostocie Boga, wywnioskował z tego, że wszystkie imiona boskie były tylko dźwiękami i że boska istota zbiegła się z jego „niezrodzeniem” (αγεννησια). Wierzył, że ta jedna cecha czyni wszystkie inne zbytecznymi i bezużytecznymi[7].
Antropomorfici dawniej i później odrzucali prostotę Boga, ponieważ przypisywali Bogu ciało.
Filozofowie arabscy trzymali się prostoty Boga, ale używali jej jako środka przeciwstawiającego się chrześcijańskiej nauce o Trójcy, ponieważ według nich te trzy osoby były po prostu „imionami dodanymi do istoty” [8].
Jan Duns Szkot (1266 – 1308), który zresztą wyraźnie nauczał doktrynυ o prostocie Boga [9] wszedł z nią w konflikt, w tym, że zakładał, że atrybuty są formalnie różne od siebie, jak również od istoty boskiej[10].
Nominalizm, będąc jeszcze bardziej radykalny, utrzymywał, że pomiędzy atrybutami istnieją realistyczne rozróżnienia.
Socynianie w okresie Reformacji przyjęli ten pogląd w interesie zapewnienia niezależności człowieka doszli do idei skończoności istoty boskiej i w rezultacie nie wiedzieli co zrobić z prostotą Boga. Socyn kwestionował, czy Pismo Święte pozwala nam przypisywać Bogu prostotę.
Katechizm Rakowski [ariański] całkowicie pomija ten atrybut.
Schlichting, Volkelius (i inni) zaprzeczali zbieżności atrybutów z bytem Boga i twierdzili, że pełnia atrybutów nie jest sprzeczna z Jego jednością [11].
Vorstius, zgadzając się z tym poglądem i opierając się zwłaszcza na doktrynie o Trójcy Świętej, stwierdził, że w odniesieniu do bytu boskiego musimy rozróżnić materię i formę, istotę i atrybuty, genus (rodzaj) i dierentiae (różnica). W związku z tym Pismo Święte donosi, że Bóg przysiągł „na swoją duszę” (Jer. 51:14) i że Duch jest „w nim” (1 Kor. 2:11). Istnieje różnica, powiedział Vorstius, między wiedzą a wolą, między podmiotem, który żyje, a życiem, którym żyje podmiot [12]
Remonstranci byli tego samego zdania. W drugim rozdziale swojego wyznania powiedzieli, że Pismo Święte nie zawiera ani jednej sylaby o prostocie Boga, że jest to doktryna czysto metafizyczna i wcale nie jest konieczna, aby chrześcijanie w to wierzyli. W szczególności podnieśli zarzut, że idea prostoty Boga jest nie do pogodzenia z wolnością Jego woli i zmiennym charakterem Jego usposobienia. O ile Episkopiusz wśród atrybutów wymieniał jeszcze prostotę Boga i uważał, że można z nią zharmonizować „stosunki, wolę i wolne dekrety” [13] o tyle Limborch już o tym nie wspominał.
W dziełach racjonalistycznych było to albo całkowicie spychane na dalszy plan, albo zupełnie pomijane[14].
Bretschneider pisze, że Pismo Święte nic nie wie o tych filozoficznych subtelnościach.
Również panteizm nie był w stanie rozpoznać ani docenić doktryny prostoty Boga. Utożsamiał Boga ze światem, podczas gdy Spinoza, jeden z jego przedstawicieli, przypisywał Bogu nawet atrybut rozciągłości.
W ten sposób atrybut prostoty Boga prawie całkowicie zniknął ze współczesnej teologii. Jego znaczenie nie jest już rozumiane, a czasami energicznie przeciwstawiano się mu. Schleiermacher odmawiał stawiania prostoty Boga na równi z innymi atrybutami, uznając ją jedynie za
„nierozerwaną i nierozerwalną wzajemną inherencję wszystkich boskich przymiotów i działań”[15].
W pracach Lange, Kahnisa, Philippiego, Ebrarda, Biedermanna, F.A.B. Nitzscha, Kaftana, von Oettingena, Haeringa, van Oosterzee (i innych) ten atrybut już nie występuje. Inni stanowczo się mu sprzeciwiają, zwłaszcza z dwóch powodów: jest to abstrakcja metafizyczna i niezgodna z nauką o Trójcy [16].
.
Potwierdzenie doktryny
2 Kor. 11:3 Lecz boję się, by czasem, tak jak wąż swoją przebiegłością oszukał Ewę, tak też wasze umysły nie zostały skażone i nie odstąpiły od prostoty, która jest w Chrystusie.
Prostota ma jednak wielkie znaczenie dla naszego zrozumienia Boga. Nie tylko jest nauczana w Piśmie Świętym (gdzie Bóg jest nazwany „światłem”, „życiem” i „miłością”), ale także automatycznie wynika z idei Boga i jest koniecznie zawarta w innych atrybutach.
Prostota jest tu antonimem słowa „złożoność”. Jeśli Bóg składa się z części, jak ciało, lub składa się z genus (klasy) i diferentiae (atrybutów różnych gatunków należących do tego samego rodzaju), substancji i przypadłości, materii i formy, potencjalności i aktualności, istoty i istnienia, to jego doskonałość, jedność, niezależność i niezmienność nie mogą być utrzymane.
Na tej podstawie Bóg nie jest najwyższą miłością, ponieważ wtedy jest w nim podmiot, który kocha – co jest jedną rzeczą – oraz miłość, za pomocą której kocha – co jest inną rzeczą. Ten sam dualizm odnosiłby się do wszystkich innych atrybutów. W takim razie Bóg nie jest Tym, „od którego nie można pomyśleć nic lepszego”. A jednak Bóg jest jedyny w swoim rodzaju, nie mający nic ponad siebie. W związku z tym jest całkowicie tożsamy z atrybutami mądrości, łaski i miłości, i tak dalej. Jest absolutnie doskonały, to Ten, „ponad którego nie można pomyśleć nic wyższego”[17]
.
Stwórca a stworzenie
Psalm 50:21 To czyniłeś, a ja milczałem; sądziłeś, że jestem do ciebie podobny, ale będę cię napominał i postawię ci to przed oczy
W przypadku stworzeń wszystko to wygląda zupełnie inaczej. W ich przypadku istnieje różnica między istnieniem, byciem, życiem, wiedzą, chceniem, działaniem i tak dalej. „Wszystko, co jest złożone, jest tworzone”. Żadne stworzenie nie może być całkowicie proste, ponieważ każde stworzenie jest skończone.
Bóg jednak jest nieskończony i wszystko, co w Nim jest, jest nieskończone. Wszystkie jego atrybuty są boskie, a więc nieskończone i tożsame z jego istotą. Z tego powodu jest i może być sam sobie całkowicie wystarczający, w pełni błogosławiony i pełen chwały [18].
Już z tego widać, że prostota Boga absolutnie nie jest abstrakcją metafizyczną. Różni się zasadniczo od filozoficznej idei bytu absolutnego, Jednego, jedynego, Absolutu lub substancji, terminów, za pomocą których Ksenofanes, Platon, Filon, Plotyn, a później Spinoza i Hegel określali Boga. Nie można go znaleźć przez abstrakcję, to znaczy przez wyeliminowanie wszelkich kontrastów i rozróżnień, które charakteryzują stworzenia i opisanie go jako istoty, która przekracza wszelkie takie kontrasty.
Wręcz przeciwnie: prostota Boga jest końcowym rezultatem przypisania Bogu wszystkich doskonałości stworzeń rozumianych w najwyższym boskim stopniu. Opisując Boga jako „całkowicie prostą esencję”, stwierdzamy, że jest on doskonałą i nieskończoną pełnią bytu, „nieograniczonym oceanem bytu”.
Daleka od popierania panteizmu, jak myśli Bauer [19], jest doktryna o „całkowicie prostej istocie Boga” która jest diametralnie przeciwna. Albowiem w panteizmie Bóg nie ma własnego istnienia i życia poza światem. Na przykład w myśli Hegla Absolut, czysty Byt, Myśl, Idea nie istnieje przed stworzeniem świata, ale jest tylko logicznie i potencjalnie wcześniejszy od świata. Wszystkie określenia Absolutu są pozbawione treści – są niczym innym jak abstrakcyjnymi kategoriami logicznymi. [20]
.
Prostota a Trójca
1 Jana 5:7 Trzej bowiem świadczą w niebie: Ojciec, Słowo i Duch Święty, a ci trzej jedno są.
Opisując Boga jako „całkowicie prostą esencję”, teologia chrześcijańska utrzymuje jednak przede wszystkim, że Bóg ma w sobie odrębne i nieskończone życie, chociaż prawdą jest, że tę boską istotę możemy opisać jedynie za pomocą imion stworzonych. Absolut, Istota Najwyższa, Substancja filozofii panteistycznej — ulubione nazwy używane w tej filozofii dla bytu boskiego — są wynikiem abstrakcji. Z rzeczy usunięto wszystkie kwalifikatory, aż nie pozostało nic prócz najniższego wspólnego mianownika: czystego bytu, nieuwarunkowanej egzystencji.
To „bycie” jest rzeczywiście abstrakcją, pojęciem, dla którego nie ma odpowiedniej rzeczywistości i którego nie można dalej zdefiniować. Każda kolejna kwalifikacja doprowadziłaby go do skończenia, uczyniła z niego coś szczególnego, a tym samym zniszczyłaby jego ogólność. „Wszelka determinacja jest negacją”.
Ale byt przypisywany Bogu w teologii jest bytem wyjątkowym, szczególnym, odrębnym od bytu świata. Opisuje Boga nie jako istotę, z którą nie możemy nawiązać żadnego innego skojarzenia niż to, że jest, ale jako kogoś, kto jest całym bytem, absolutną pełnią bytu.
Ta prostota bytu nie wyklucza wielu przypisywanych mu imion, jak sądził Eunomius, ale ich wymaga. Bóg jest tak obficie bogaty, że możemy uzyskać pewne pojęcie o Jego bogactwie tylko dzięki dostępności wielu imion. Każde imię odnosi się do tej samej pełnej boskości, ale za każdym razem pod określonym kątem, pod jakim objawia się nam w jego dziełach. Bóg jest zatem
- prosty w swojej wielości
. - i różnorodny w swojej prostocie (Augustyn).
Dlatego każde określenie, każde imię, użyte w odniesieniu do Boga, bynajmniej nie będąc zaprzeczeniem, jest wzbogaceniem naszej wiedzy o Jego bycie.
„Istota Boża jest samookreślona i różni się od wszystkiego innego tym, że nie można do niej nic dodać”[21].
Tak rozumiana prostota Boga nie jest też sprzeczna z nauką o Trójcy, gdyż termin „prosta ” nie jest tu użyte jako antonim słowa „podwójny” lub „potrójny”, ale „złożony”. Otóż
- byt boski nie składa się z trzech osób,
. - ani też każda osoba nie składa się z bytu i przymiotów osobowych tej osoby,
. - lecz jeden byt niezłożony (prosty) istnieje w trzech osobach.
. - każda osoba lub cecha osobowa jest rozróżnialna nie ze względu na istotę, ale tylko ze względu na rozum.
. - każdy atrybut osobisty jest rzeczywiście „relacją rzeczywistą”, ale nie dodaje nic rzeczywistego do istoty.
. - cechy osobowe „nie uzupełniają, a jedynie wyróżniają [osoby]”[22]
Przypisy
[1] Ireneusz, przeciw herezjom, 1.12; II, 13.28; IV, 4; Klemens Aleksandryjski, Stromata,5. 12; Orygenes, O pierwszych zasadach,1.1.6. Atanazy, Deer. Nic. Syn., 22; Przeciw arianom, 2.38.
[2] Augustyn, Trójca Święta, 5.4; 7.5; tamże, Wyznania, 7.11; 11.4.
[3] Augustyn, Miasto Boże, 8.6; 10.10; tamże Trójca Święta, 15.5 T. Gangauf, Des heiligen Augustinus speculativ Lehre von Gott dem Dreieinigen (Augsburg: Schmidt, 1883), 147-57.
[4] Jan z Damaszku, Prawowierna Wiara 1.9
[5] Anzelm, Monologion, ok. 15; P. Lombard, Sent., I, dist. 8, nn. 4-9; T. Tomasz z Akwinu, Summa theol., I, qu. 3; tamże, Summa contra gentiles, I, 16.; Bonawentura, Sent., I, dist. 8, art. 3
[6] D. Petavius, „De Deo”, w Theol. dogmat, II, rozdz. 1-8; Teologia Wirceburgensi, III, 64; G. Perrone, Prael. teoL, II, 92.; J. Heinrich i C. Gutberlet, Dogmatische Theologie, III, 417; G. Jansen, Theologia dogmaticaspecialis, II, 60.; J. Kleutgen, Die Theologie der Vorzeit, 1183.; Philosophic der Vorzeit, II, 183f £; J. Gerhard, Loci teol., II, ok. 8, ust. 3; JW Baier, Compendium theologiaepositivae, I, 1, 9; J. Buddeus, Institutiones theologiae moralis, II, 1,17; A. Hyperius, Methodi theologiae, 88-89; J. Zanchi (nas), op. teol., II, 63-73; A.Polanus, Syn. teol., II, 8; J. Trigland, Antapologia (Amsterdam: Joannam Janssonium i in., 1664), ok. 4; G. Voetius, Select, disp., I, 226-46; H. Airing, Theologia elenctica nova, 119.; B. de Moor, Comm, w Marckii Comp., I, 604-18; L. Meijer, Verhandelingen over de goddelyke Wigenschappen, IV, 517-52.
[7] J. Schwane, Dogmengeschichte, II, 21.
[8] A. Stockl, Geschichte der Philosophic des Mittelalters, II, 89.
[9] Duns Scotus, Sent., I, dist. 8, qu.l—2.
[10] Tamże qu. 4
[11] J. Hoornbeek, Socianismus confittatus, 3 vols. (Utrecht, 1650-64), I, 368-69.
[12] J. Trigland, Kerkelycke Geschiedenissen (Leyden: Andriae Wyngaerden, 1650), IV, 576, 585.; Schweizer, Theol. Jahrb. 15 (1856): 435fE; 16 (1857): 153.; I. Dorner, Gesammelte Schrifien (1883), 278.
[13] S. Episcopius, Institutiones theologicae, 4.2.7
[14] J. Wegschneider, Institutiones theologize christianae dogmaticae, §61; F. Reinhard, Grundriss der Dogmatik, §33; KG Bretschneider, Handbuch der Dogmatik, wyd. 4, I, 486.
[15] F. Schleiermacher, The Christian Faith, §56.
[16] A. Vilmar, Dogmatik, 1,208; I. Dorner, A System of Christian Doctrine, 1,234.; idem, Gesammelte Schriften, 305; F. Frank, System der christlichen Wahrheit, 2 ed., 1,124; A. Ritschl, Theologie and Metaphysik, 12.; idem, RechtfertigungundVersuchung, 2 ed., Ill, 2; idem, Jahrbiicherfurdeutsche Theologie 10 (1865): 275 .; 13 (1868): 67fE, 25I.; J- Doedes, De Nederlandschegeloofibelijdenisen deHeidelbergschecatechismus, 9; A. Schweizer, Christliche Glaubenslehre, I, 256-59; W G. T. Shedd, Dogmatic Theology, 3d ed., 3 vols. (New York: Scribner, 1891—94), I, 338; A. Kuyper, Ex ungue leonem (Amsterdam: Kruyt, 1882).
[17] Augustyn, Trójca Święta, 5.10; 6, 1; Hugo od św. Wiktora, Trójca Święta, 1. 12.
[18] D. Petavius, „De Deo”, w Theol. dogmat, II, rozdz. 2.
[19] FC Baur, Die christliche Lehre von den Dreieinigen Gottes, II, 635.
[20] A. Drews, Die deutsche Spekulation seitKant, I, 249.
[21] T. z Akwinu, Sent., I, dist. 8, qu. 4, art. 1, ad. 1; J. Kleutgen, Theologie der Vorzeit, 2d ed„ I, 204.
[22] D. Petavius, “De Deo,” in Theol. dogm., II, chs. 3-4; Zanchi(us), Op. theol, II, 68-69.
Na podstawie, źródło
Zobacz w temacie
- Doktryna perychorezy
- Doktryna spiracji, czyli procesja Ducha Świętego
- Duch Ojca i Duch Syna
. - Jeden Bóg: Ojciec, Syn i Duch Święty
- Pan jeden jest
. - Natura Boga
- Kto jest Bogiem?
- Kto jest Panem?
. - Czy można uznawać teologię naturalną?
- Czy teologia naturalna wystarcza do zbawienia; czy też istnieje wspólna religia, dzięki której wszyscy bez wyjątku mogą być zbawieni?
. - Bóg nigdy nie powiedział „Jestem Bogiem”
- Reformacja przeciw antytrynitarnym herezjom
- Reguła Colwella a współistotność Ojca i Syna
- Carmen Christi a zielonoświątkowa jedność Bóstwa
. - Siedem Boskich atrybutów Ojca, Syna i Ducha – część 1
- Siedem Boskich atrybutów Ojca, Syna i Ducha – część 2
- Siedem Boskich atrybutów Ojca, Syna i Ducha – część 3
- Trynitaryzm Starego Testamentu
. - Reformowany inaczej, część 4
- Podstawy hermeneutyki, cz. 6 – logika a Pismo
- Kilka dalszych zastrzeżeń wobec darmowej oferty ewangelii
- Wewnętrzny wróg