Jan Amos Komeński, ojciec nowoczesnej edukacji

utworzone przez | lip 16, 2024 | Historia chrześcijaństwa

Kilka krótkich notatek

Treny 3:24 PAN jest moim działem – mówi moja dusza – dlatego mam w nim nadzieję.

Czy słyszeliście kiedyś o spadkobiercy husytyzmu, Janie Amosie Komeńskim? Nie martwcie się zbytnio jeśli nie. W naszych czasach większość świata o nim nie słyszała. Niezależnie od waszej denominacji, Jan Comenius, jak zwali go Reformatorzy, [vel Jan Amos Komenský, Jan Amos Komeński, Komeniusz] jest kimś, kogo chrześcijanie powinni poznać.

W ciągu swojego życia napisał ponad 154 książek, niestety większość oryginalnych rękopisów spalono podczas buntu w Holandii. Był niesamowitym dydaktykiem i płodnym pedagogiem, przez co został nazwany ojcem nowoczesnej edukacji.

Życiorys

Hebr. 11:37 37. Byli kamienowani, przerzynani piłą, doświadczani, zabijani mieczem, tułali się w owczych i kozich skórach, cierpieli niedostatek, ucisk, utrapienie; 38. (Których świat nie był godny). Błąkali się po pustyniach i górach, po jaskiniach i rozpadlinach ziemi.

Urodzony 28 marca 1592 r., wcześnie osierocony, kształcony na uniwersytetach w Herborn i Heidelbergu, Komeński rozpoczął pracę jako pastor i dyrektor szkoły parafialnej w 1618 r., czyli w roku wybuchu wojny trzydziestoletniej. Po klęsce wojsk protestanckich w bitwie pod Białą Górą – jednym z najbardziej katastrofalnych wydarzeń w historii Czech – ledwo uszedł z życiem, podczas gdy rzymsko katoliccy żołnierze wroga spalili jego dom.

  • Później na dżumę zmarła jego młoda żona i dwójka małych dzieci.
    .
  • Przez siedem lat wiódł życie uciekiniera na własnej ziemi, ukrywając się w opuszczonych chatach, jaskiniach, a nawet w wydrążonych drzewach.

Na początku 1628 roku dołączył do jednej z małych grup protestantów, którzy uciekli z rodzinnych Moraw, oczekując lepszych czasów w sąsiedniej Polsce. Nigdy więcej nie zobaczył swojej ojczyzny. [1]

  • Przez 42 lata swojego pełnego smutku życia przemierzał kraje Europy jako bezdomny uchodźca.
    ,
  • Zawsze był biedny.
    .
  • Jego druga żona również zmarła, pozostawiając go z czwórką dzieci pod opieką.

Żona i dzieci Komeńskiego zmarły na zarazę. Wkrótce potem jego kraj pogrążył się w większej wojnie i zamęcie. Jedność Braci wymierała, a Komeński był najwybitniejszą postacią ich ruchu kościelnego.  Polityczni sojusznicy narodu czeskiego albo zginęli, albo zostali zabici w czasie wojny. Umiłowana ojczyzna leżała w całkowitym spustoszeniu. Rozproszonemu i zubożałemu kościołowi, którego został biskupem, po latach wygnania groził rozpad.

Polskie miasto Leszno, jego dom przez wiele lat, zostało doszczętnie spalone przez wroga. Jego cenna biblioteka i liczne rękopisy — niektóre z nich to rezultaty kilkudziesięciu lat pracy — uległy całkowitemu zniszczeniu w pożarze, pozostawiając Komeńskiego, 64-letniego mężczyznę, praktycznie z samym ubraniem na plecach.

W 1632 roku został biskupem swojego kościoła. Dopiero po bitwie pod Białą Górą w Czechach w 1620 roku i wygnaniu ich z kraju kościół prawie wymarł. Poprowadził małą grupę ludzi przez góry do Polski w nadziei, że wyjdzie ukryte ziarno wiary, które było gotowe wykiełkować. Znalazł tam schronienie na krótki czas. Ożenił się ponownie, ale jego druga żona również zmarła, pozostawiając go z czwórką dzieci, więc ożenił się ponownie, a jego trzecia żona przeżyła go.

Jego życie charakteryzowały ciągłe przeprowadzki, rozpacz i zamęt (było to między innymi przyczyną choroby i śmierci drugiej żony). Bezdomny i bez środków do życia dotarł do Amsterdamu w Holandii, gdzie przygarnęli go przyjaciele i opiekowali się nim aż do jego śmierci w 1670 roku. [2]

Między 1628 a 1656 rokiem (z przerwami na wyjazdy do Anglii, Szwecji, Siedmiogrodu i Elbląga) mieszkał w Lesznie, gdzie pracował, jednocześnie będąc profesorem leszczyńskiego gimnazjum, które dzięki niemu stało się znanym oraz chętnie wybieranym miejscem pobierania nauk przez polską i czeską młodzież. W Lesznie wydał swoje najważniejsze dzieła, m.in. podręcznik do nauki języka łacińskiego pt. Ianua linguarum reserata, tłumaczony na kilkanaście języków.

W trakcie najazdu szwedzkiego na Polskę (potopu) stojąc na czele wspólnoty braci czeskich w Lesznie poparł Szwedów pisząc panegiryk na cześć najeźdźcy, króla szwedzkiego Karola Gustawa oraz odezwę do Polaków, by wyrzekli się katolicyzmu i króla Jana Kazimierza. Poparcie udzielone Szwedom spowodowało akcję odwetową i spalenie miasta w roku 1656 przez wojska polskie. Utracił wówczas swoją bibliotekę i rękopisy.

W 1656 musiał uchodzić z miasta. Zamieszkał na Śląsku, a następnie przeniósł się do Amsterdamu. Tam w roku 1660 doprowadził do wydania wznowienia Biblii gdańskiej u Christofella Cunradusa.
.

Duchowa służba

Filip. 1:27-28 27. Tylko postępujcie jak przystoi na ewangelię Chrystusa, abym czy przyjdę i zobaczę was, czy nie przyjdę, słyszał o was, że trwacie w jednym duchu, jednomyślnie walcząc o wiarę ewangelii; 28. I w niczym nie dając się zastraszyć przeciwnikom. Dla nich jest to dowód zguby, a dla was zbawienia, i to od Boga.

Komeński był pastorem (starszym, czy też jak to można ująć jeszcze inaczej – biskupem) kościoła zwanego Unitas Fratrum (Jedność Braci), który, bezpośrednio przed wojną trzydziestoletnią, zdobył wielkie osiągnięcia teologiczne, literackie i kulturalne. Choć niewielka liczebnie wspólnota, to jednak pobudziła cały naród czeski do wielkiego postępu kulturalnego.

Bracia zostali wygnani, ale uważali się za strażników czeskich skarbów duchowych. Mając nadzieję, że kiedyś wrócą do domu, próbowali przygotować się do wielkiego zadania odbudowy ojczyzny i społeczeństwa zniszczonego wojną, wiedząc, że edukacja odegra w tym istotną rolę.

1 Kor. 4:1-2 1. Niech więc każdy uważa nas za sługi Chrystusa i szafarzy tajemnic Boga. 2. A od szafarzy wymaga się, aby każdy z nich okazał się wierny.

Bracia nie wierzyli, że są „jedynym prawdziwym kościołem”, bez którego nie można być zbawionym, lecz częścią Kościoła powszechnego na świecie.

Efez. 4:4 Jedno jest ciało i jeden Duch, jak też zostaliście powołani w jednej nadziei waszego powołania.

Bez wątpienia wiele czynników wpłynęło na ich sposób myślenia poprzez misjonarzy Johna Wicliffe’a w ich kraju, a później przez Jana Husa w Czechach. Na tę filię chrześcijan  Jedności duży wpływ miała Reformacja zapoczątkowana w czasach Jana Husa (1369–1415). Reformacja ta nie wymarła w Czechach, kiedy Hus został spalony na stosie. Z husytów wydzieliło się wiele małych społeczności, z których każda na swój sposób zbuntowała się przeciwko Rzymowi. Powiedzieli:

„W ten sposób wierząc zgodnie z Pismem Świętym w Kościół Święty, nie utrzymujemy, że tylko my sami tworzymy Święty Kościół Katolicki, ani że zbawienie można osiągnąć tylko wśród nas, ani że tylko my będziemy zbawieni”.

Reformacja zawsze rozumiała konieczność jedności duchowej w różnorodności autonomii eklezjalnej, gdzie głową Kościoła jest Chrystus a elementem spajającym wyznanie wiary. Chrześcijaństwo stoi w ostrym kontraście do papiestwa – autorytarnego modelu zarządzania gdzie jedność zapewniała dyktatura jednego człowieka, uzurpatora i antychrysta, sprawującego bezwzględną władzę w miejsce Chrystusa.

Pogląd Reformatorów na Kościół przedstawia poniższa rycina zatytułowana „Drzewo chrześcijańskiego Kościoła w konflikcie papieskiego ognia”, przechowana przez jednego z potomków Johna Knoxa:

39 artykułów Kościoła anglikańskiego (utworzone pierwotnie przez Thomasa Cranmera jako 42 artykuły wiary) wraz z szeregiem innych wyznań wiary zyskało szczególne znaczenie w Unitas Fratrum, czyli Kościele morawskim [3], ponieważ w nich główne doktryny wiary chrześcijańskiej znajdują jasny i prosty wyraz. Unitas Fratrum, czyli Kościół Morawski, stał na stanowisku, że każdy człowiek powinien móc czytać i rozumieć wierzenia Kościoła.

W artykule XVII – o predestynacji – czytamy:

Przeznaczenie do życia jest wiecznym celem Boga, na mocy którego (zanim położono fundamenty świata) nieustannie orzekł własnym osądem, w tajemnicy dla nas, aby uwolnić od przekleństwa i potępienia tych, których wybrał spośród ludzkości, oraz aby doprowadzić ich do wiecznego zbawienia przez Chrystusa jako naczynia ku czci, po czym ci, którzy mają tak wielką korzyść od Boga, są powołani zgodnie z Bożym zamierzeniem przez Jego Ducha działającego we właściwym czasie, a dzięki łasce są posłuszni wezwaniu, są usprawiedliwieni dobrowolnie, stają się synami przez adopcję, stają się obrazem jednorodzonego syna Bożego Jezusa Chrystusa, chodzą pobożnie w dobrych uczynkach, a wreszcie dzięki Bożemu miłosierdziu osiągają wieczną szczęśliwość.
.
Ponieważ pobożne rozważanie predestynacji i naszego wybrania w Chrystusie jest pełne słodkiej, przyjemnej i niewysłowionej pociechy dla pobożnych osób i takich, które doświadczają w sobie działanie Ducha Chrystusowego umartwiającego uczynki ciała i ich ziemskie członki, kierując ich umysły ku wysokim i niebiańskim sprawom, a także dlatego, że wielce utwierdza i potwierdza ich wiarę w wieczne zbawienie, którym można się cieszyć przez Chrystusa, jak również dlatego, że żarliwie rozpala ich miłość do Boga, zaś dla ciekawych i cielesnych osób, którym brakuje Ducha Chrystusowego, nieustanne posiadanie przed oczami wyroku Bożego przeznaczenia jest najbardziej niebezpiecznym upadkiem, przez który diabeł może wpędzić ich albo w desperację, albo w lekkomyślność najbardziej nieczystego życia, nie mniej niebezpieczną niż desperacja.
.
Ponadto, chociaż dekrety predestynacji są nam nieznane, musimy przyjąć Boże obietnice w taki sposób, w jaki są one nam ogólnie przedstawione w Piśmie Świętym, a w naszych uczynkach należy postępować zgodnie z wolą Bożą, którą mamy wyraźnie zadeklarowaną w słowie Bożym.

Niestety Komeński nie był zdecydowany w kwestii predestynacji (być może bardziej skłaniał się ku koncepcji amyraldyjskiej), ani co do niektórych kontrowersji w tamtym czasie między kościołem Reformowanym a luteranami dotyczących Wieczerzy Pańskiej. Możliwym powodem tego był fakt, że bardzo zależało mu na zjednoczeniu Kościoła.
.

Metodologia

Jego wkład w edukację jest pod wieloma względami niezmierzony i, jak wspomniano wcześniej, sam Komeński uważany jest za „ojca nowoczesnej edukacji”. Odpowiedział na pytanie: „czy można jakimś sposobem uczyć dzieci przyjemnie, ale jednocześnie szybko?” – w najbardziej biblijny i pomocny sposób. Różne szkoły jego czasów uważały, że jest to niemożliwe:

  • aż do skrajności opierali się na dyscyplinie cielesnej
    .
  • i całkowicie zaniedbywali nauczanie dziewcząt.

Komeński uważał natomiast, że nauka powinna odbywać się w domu (zgodnie z przemyśleniami na temat katechizacji zapoczątkowanej w okresie Reformacji), a więc odbywać się przez rodziców, co obejmowałoby matkę. Gdyby zatem matki nie były wykształcone, dzieci również nie byłyby wykształcone.

5 Mojż. 4:9 Tylko miej się na baczności i strzeż swej duszy pilnie, abyś nie zapomniał o tych rzeczach, które twoje oczy widziały, i aby nie odstępowały one od twego serca po wszystkie dni twego życia. Ale ucz ich swoich synów i synów swoich synów.
.
5 Mojż. 6:6-7 6. A te słowa, które ja dziś nakazuję tobie, będą w twoim sercu; 7. I będziesz je często przypominał swoim synom i rozmawiał o nich, przebywając w swoim domu, idąc drogą, kładąc się i wstając.
.
Przysłów. 22:6 Pouczaj dziecko w drodze, którą ma iść, a gdy się zestarzeje, nie odstąpi od niej.
.
Efez. 6:4 A wy, ojcowie, nie pobudzajcie do gniewu waszych dzieci, lecz wychowujcie je w karności i w napominaniu Pana.

Komeński napisał książkę pt. Wielka Dydaktyka (wydana w 1657 r. w Holandii), która obejmowała chrześcijański światopogląd w uczeniu się z drugiej księgi Boga – natury – i wspieraniu rodziców w pomaganiu swoim dzieciom w poznawaniu Boga na wszelkie możliwe sposoby.

Psalm 19:1-3 1. Niebiosa głoszą chwałę Boga, a firmament obwieszcza dzieło jego rąk.2. Dzień dniowi opowiada słowo, a noc nocy oznajmia wiedzę.3. Nie ma języka ani mowy, w których nie słychać ich głosu.

Dzieci w czasach Komeńskiego uczono powtarzać zapamiętane słownictwo łacińskie i koniugacje, lecz nie uczono ich dobrego myślenia. Jeżeli ktoś nie potrafi dobrze myśleć, jak może nauczyć się lub zrozumieć dane twierdzenie? Edukacja dla Komeńskiego wykracza poza granice klasy i obejmuje całe życie.

Niektóre zasady zaobserwowane przez Komeńskiego w przyrodzie, mające zastosowanie do edukacji:

  1. Natura przestrzega odpowiedniego czasu.
    .
  2. Natura przygotowuje materiał, zanim zacznie nadawać mu formę.
    .
  3. Natura wybiera odpowiedni obiekt do działania lub najpierw poddaje go odpowiedniej obróbce, aby go dopasować.
    .
  4. Natura nie jest zagubiona w swoich działaniach, lecz w swym postępie naprzód wyraźnie przechodzi od jednego punktu do drugiego.
    .
  5. We wszystkich działaniach natury rozwój następuje od wewnątrz.
    .
  6. Natura, w swoich procesach formacyjnych, zaczyna się od tego, co uniwersalne, a kończy na tym, co partykularne.
    .
  7. Natura nie dokonuje żadnych skoków, lecz postępuje krok po kroku.
    .
  8. Jeśli natura coś rozpoczyna, nie przestaje, dopóki operacja nie zostanie zakończona.
    .
  9. Natura ostrożnie unika przeszkód i rzeczy, które mogą spowodować krzywdę.[4]

Jan Komeński napisał wiele dzieł o edukacji i dzięki swoim pismom zyskał sławę w całej Europie. Opublikował jedne z pierwszych książek obrazkowych dla dzieci, a także napisał pracę opartą na zasadach pansoficznych (tzn. na zasadach pansofii albo pansofizmu, czyli wiedzy uniwersalnej), która zapewniła mu szeroką sławę.

Do czego właściwie odnosi się słowo „pansoficzny”? Komeński wierzył, że prawda jest tylko jedna. Światło rozumu musi posłusznie podporządkować się woli Bożej. Jest to podstawowa pedagogiczna i pansoficzna zasada Komeńskiego. Anglicy opublikowali jego notatki na ten temat (o czym Komeński nie wiedział), a następnie zaprosili go do przyjazdu do swojego kraju, aby tam pracował przy otwieraniu nowej szkoły.

Po przybyciu na miejsce niestety wybuchła wojna domowa, która uniemożliwiła powstanie i prowadzenie szkoły.
.

Gorzki koniec

Następnie Komeński udał się do Szwecji, choć został zaproszony zarówno przez Francję, jak i Holandię, aby kontynuować swoje dzieło. Miał zaufanie do szwedzkiego kanclerza, Oxenstierny, którego błagał, by pomógł narodowi czeskiemu, gdy traktat pokojowy uspokoi gwałtowne burze w sprawach kraju.

Traktat westfalski odegrał kluczową rolę w zakończeniu wojny trzydziestoletniej, ale był bardziej pomocą dla luteranów i kalwinistów niż dla niektórych małych grup. Bracia w Czechach, o których pragnął się troszczyć, nadal byli uciskani. Oxenstierna zapomniał o nim.

Niestety Komeński nigdy nie wrócił do domu i zmarł w Amsterdamie w roku 1670. Pochowany został w kalwińskim kościele w Naarden na przedmieściach Amsterdamu.

Przysłów 27:8 Jak ptak odlatuje od swego gniazda, tak człowiek odchodzi od swego miejsca.

Spuścizna

Przysłów 16:16 O wiele lepiej jest nabyć mądrość niż złoto; a nabyć rozum lepiej niż srebro

Do jego najsłynniejszych dzieł należą:

  • Labirynt świata i raj serca (1620-27) o degradacji otaczającego go wówczas świata (osadzone w alegorii na wzór Wędrówki pielgrzyma J. Bunyana)
    –
  • Szkoła niemowlęctwa (1631) ) skupiające się na wczesnych latach edukacji dziecka,
    –
  • Janua Linguarum Reserata (1632) [Drzwi języków odblokowane (1632)] do nauki języków,
    –
  • Droga Światła (1641) jako uniwersalny plan wychowania i pokoju,
    –
  • Lux en Tenebris (1650) [Światło i Ciemność (1650)] o proroczych wizjach Jedności Braci,
    –
  • Opera Didactica (1657) [Praca dydaktyczna (1657)] dot. wszystkich jego dzieł edukacyjnych i
    –
  • Orbis Pictus (1658) [Świat obrazkowy (1658)] jako pierwsza książka obrazkowa dla dzieci.

Więcej informacji o Janie Komeńskim można znaleźć w czasopiśmie Christian History [Historia chrześcijaństwa] poświęconym całkowicie tej osobie z 1987 roku i ich liście referencyjnej:

  1. Anioł Pokoju, Pantheon Books, Nowy Jork 1944.
    .
  2. Wprowadzenie Jean’a Paiget’a, John Amos Comenius na temat edukacji, Teacher’s College Press, Colombia University, Nowy Jork 1967.
    .
  3. Labirynt Świata, Narodowy Związek Czechosłowackich Protestantów, Chicago 1942.
    .
  4. Szkoła niemowlęca, University of North Carolina Press, Chapel Hill 1956.
    .
  5. Włodzimierz Jelinek. Dydaktyka analityczna Komeńskiego, University of Chicago Press, Chicago 1953.
    .
  6. Wilhelmus Rood. Comenius i Niderlandy, Abner Schram, Nowy Jork 1970.
    .
  7. Mateusz Spinka. Jan Amos Komeński, ten niezrównany Morawianin, University of Chicago Press, Chicago 1943.
    .
  8. H. Turnbulla. Samuel Hartlib. Szkic jego życia i jego relacji do J. A. Comeniusa, Oxford University Press, Londyn 1920.
    .
  9. F. Young. Comenius w Anglii 1641/2, Oxford University Press, Londyn 1932.

Przypisy

[1] Historia chrześcijaństwa: Jan Komeński. 1987; Opublikowane w formie elektronicznej przez Logos Research Systems, 1996 (wyd. elektroniczne). Carol Stream IL: Chrześcijaństwo dzisiaj.
[2] Tamże
[3] Źródło: Moravian Moment # 156—The 39 Articles of the Church of England-Part 3
[4] Historia chrześcijaństwa: Jan Komeński. 1987; Opublikowane w formie elektronicznej przez Logos Research Systems, 1996 (wyd. elektroniczne). Carol Stream IL: Chrześcijaństwo dzisiaj.

Na podstawie, źródło
Tłumaczył Robert Jarosz

Zobacz w temacie

 

Print Friendly, PDF & Email