Okoliczności powstania Listu
Dzisiaj chciałbym zacząć krótką rozprawkę na temat Listu Św. Pawła do Filemona. List ten został napisany między 60-62 r naszej ery kiedy Paweł był w więzieniu. Od Filemona uciekł niewolnik o imieniu Onezym, który przypadkowo trafił do Rzymu. Paweł go napotkał na swojej drodze i dowiedział się czyim był niewolnikiem. Przy okazji Paweł spowodował, za sprawą Ducha Świętego, że Onezym się nawrócił.
Teraz chciałbym po kolei omówić poszczególne wersety tego listu.
Wersety 1-2
1 Paweł, więzień Chrystusa Jezusa, i Tymoteusz, brat, do umiłowanego Filemona, współpracownika naszego i 2 do Appii siostry i do Archippa współbojownika naszego i do zboru, który jest w twoim domu.
Więzień Chrystusa
Tutaj jest ciekawe stwierdzenie, że Paweł nazywa siebie więźniem Chrystusa. W Biblii kilkukrotnie podobne sformułowania padają, albo się określa siebie albo innych chrześcijan jako więźniowie albo jako niewolnicy Jezusa Chrystusa. To jest określenie dość częste w Nowym Testamencie.
Efez. 3:1 Dlatego ja, Paweł, więzień Chrystusa Jezusa dla was, pogan;
2 Tym. 1:8 Nie wstydź się więc świadectwa naszego Pana ani mnie, jego więźnia,
Kim są ci ludzie?
Jak sam tekst mówi, że on był w jego domu, gdzie zbierali się pierwsi chrześcijanie na nabożeństwach. W I , II wieku chrześcijanie nie spotykali się w budynkach kościelnych takich jak dzisiaj tylko w tamtych czasach spotykali się w prywatnych domach bogatych chrześcijan, ewentualnie w katakumbach, w lasach. Generalnie budynków kościelnych nie było. Pierwsze budynki kościelne sensu stricte pojawiały się dopiero w III wieku. Pierwszy zanotowany budynek o ile dobrze pamiętam, to był ok. 268 rok. Był to budynek kościelny zbudowany tylko i wyłącznie w celach tzw. liturgicznych. Widać więc z tego tekstu, że chrześcijanie w pierwszych wiekach spotykali się w domach, zupełnie inaczej niż dzisiaj (gdzie mamy specjalne budynki kościelne, zborowe). W tamtych czasach to tak nie wyglądało.
Rzym. 16:5 Pozdrówcie także kościół, który jest w ich domu.
1 Kor. 16:19 Pozdrawiają was serdecznie w Panu Akwila i Pryscylla wraz z kościołem, który jest w ich domu.
Kol. 4:15 Pozdrówcie braci w Laodycei i Nimfasa oraz kościół, który jest w jego domu.
Kim była Appia?
Najprawdopodobniej, nie jest to oczywiście 100 % pewne, ale była to prawdopodobnie żona Filemona. Natomiast Archipp, o którym jest mowa w drugim wersecie to prawdopodobnie ich syn. Uważa tak wielu teologów i jest to dość prawdopodobna teoria.
.
Werset 3
3 Łaska wam i pokój od Boga, Ojca naszego i od Pana Jezusa Chrystusa
Co to jest łaska?
Łaska mówiąc wprost jest to niezasłużona przychylność. Innymi słowy Bóg daje nam coś na co nie zasługujemy, jakieś dobroduszne dary, na które nie zasługujemy. Przykładowo miłosierdzie to coś takiego, że Bóg nie daje nam tego na co zasługujemy, a łaska to jest to, co Bóg daje na co nie zasługujemy.
Rzym. 3:24 A zostają usprawiedliwieni darmo, z jego łaski, przez odkupienie, które jest w Jezusie Chrystusie.
2 Tym. 1:9 Który nas zbawił i powołał świętym powołaniem nie na podstawie naszych uczynków, ale na podstawie swojego postanowienia i łaski, która została nam dana w Chrystusie Jezusie przed wiecznymi czasy.
Rzym. 4:8 Błogosławiony człowiek, któremu Pan nie poczyta grzechu.
Hebr. 8:12 Będę bowiem łaskawy dla ich występków, a ich grzechów i nieprawości więcej nie wspomnę.
2 Kor. 8:9 Znacie bowiem łaskę naszego Pana Jezusa Chrystusa, że będąc bogatym, dla was stał się ubogim, abyście wy zostali ubogaceni jego ubóstwem.
O jaki pokój tu chodzi?
W Biblii słowo ‘pokój’ ma trzy znaczenia.
Pierwsze to pokój z Bogiem o czym mówi List do Rzymian 5:1
Będąc więc usprawiedliwieni przez wiarę, mamy pokój z Bogiem przez naszego Pana Jezusa Chrystusa
– mamy pokój z Bogiem przez Pana naszego Jezusa Chrystusa. Mamy usprawiedliwienie i pokój z Bogiem.
Drugi to jest pokój Boży jaki Bóg nam daje o czym mówi List do Filipian 4:6 –
Nie troszczcie się o nic,ale we wszystkim, w modlitwie i w błaganiach z dziękczynieniem powierzcie prośby wasze Bogu a pokój Boży, który przewyższa wszelki rozum strzec będzie serc waszych i myśli waszych w Chrystusie Jezusie
Pierwszy pokój, który wymieniłem to jest pokój z Bogiem a tu jest pokój Boży, czyli wewnętrzny pokój w sercu pomimo sprzeciwiających się nam okoliczności. Ten pokój właśnie daje nam Duch Święty. O tym też mówi Jezus w Ewangelii Św. Jana w 14 rozdziale, gdy mówi tak o Duchu Św.:
„Lecz Pocieszyciel, Duch Święty, którego Ojciec pośle w moim imieniu, nauczy was wszystkiego i przypomni wam wszystko co wam powiedziałem. Pokój zostawiam wam, mój pokój daję wam. Nie jak świat daje ja wam daję. Niech się nie trwoży serce wasze i niech się nie lęka”.
Czyli tutaj z Listu do Filipian i z Ew. Jana 14, ten drugi pokój, to jest pokój Boży, który nam Bóg daje, ten pokój niezależny od okoliczności. Kiedy mamy jakieś problemy życiowe, ale mamy wewnętrzny pokój, że Bóg nam pozwoli przejść przez te trudności , które na nas natrafiają.
Jest jeszcze trzeci rodzaj pokoju – pokój ze wszystkimi ludźmi. Mówi o tym List do Rzymian, rozdział 12:18 –
Jeśli można o ile to od was zależy ze wszystkimi ludźmi pokój miejcie
Tak samo mówi List do Hebrajczyków 12:14–
Dążcie do pokoju ze wszystkimi i do uświęcenia bez którego nikt nie ujrzy Pana
Tutaj kiedy Paweł mówi w Liście do Filipian o pokoju, to może mieć na myśli któryś z tych trzech rodzajów pokoju. Uważam, że Bóg jest dawcą wszelkiego pokoju, bo On jest dawcą wszystkiego. Uważam, że każdy z tych trzech rodzajów pokoju jest zawarty w tym fragmencie:
- pokój z Bogiem
- pokój Boży wewnętrzny
- pokój ze wszystkimi ludźmi
Dawcą każdego z tych trzech rodzajów pokoju, po hebrajsku ‘szalom’ , które zawiera w sobie pełnię pokoju, każdy rodzaj pokoju, który pochodzi od Boga.
Jest jeszcze jedna ciekawa rzecz, która wynika z tego fragmentu, która ewidentnie pokazuje boskość Chrystusa.
Fragment z 3 wersetu mówi:
Łaska wam i pokój od Boga, Ojca naszego i od Pana Jezusa Chrystusa
Zarówno łaska jak i pokój są dane zarówno przez Ojca jak i od Pana Jezusa Chrystusa. Widać tu ewidentnie, że dawcą pokoju jest nie tylko Ojciec ale i Syn. To nam pokazuje, że Chrystus może dawać te same dary co Ojciec. To pokazuje Jego tożsamość.
.
Werset 4
4 Dziękuję Bogu mojemu zawsze, ilekroć wspominam Ciebie w modlitwach moich, 5 Słysząc o miłości Twojej i o wierze, jaka pokładasz w Panu Jezusie, i masz do wszystkich świętych
To bardzo ciekawy fragment. Z 4 i 5 wersetu widać wyraźnie, że Apostoł Paweł dziękuje Bogu a nie Filemonowi za to, że on wierzy w Chrystusa. Zwróćcie tu uwagę, że mówi tak:
Dziękuję Bogu mojemu zawsze, ilekroć wspominam ciebie w modlitwach moich..
Dlaczego dziękuje Bogu? Bo słyszy o miłości jego (Filemona) i o wierze jaką pokłada w Panu Jezusie. Czyli składa dziękczynienie Bogu za jego wiarę i miłość. Widać, że dawcą naszej wiary w Jezusa Chrystusa i dawcą naszej miłości do niego i do innych ludzi jest Bóg. To pokazuje Bożą suwerenność. I Bożą potęgę. To On jest sprawcą.
Kol. 1:3-4 3 Dziękujemy Bogu i Ojcu naszego Pana Jezusa Chrystusa, nieustannie modląc się za was; 4 Odkąd usłyszeliśmy o waszej wierze w Chrystusa Jezusa i o miłości względem wszystkich świętych;
Filip. 1:4 Zawsze w każdej mojej modlitwie prosząc z radością za was wszystkich;
1 Tes. 1:2 Zawsze dziękujemy Bogu za was wszystkich, czyniąc wzmiankę o was w naszych modlitwach;
Werset 6
6 Aby wiara twoja, którą wyznajesz wespół z nami, pogłębiła poznanie wszelkich dobrodziejstw, jakie mamy w Chrystusie
To piękny fragment. Biblia mówi o naszej pozycji w Chrystusie. W teologii to się nazywa ‘prawda pozycyjna’. Tzn., że Bóg najpierw nas obdarza pewnymi darami a dopiero potem wzywa nas do pewnych rzeczy. Innymi słowy, np. Paweł w wielu listach nazywa chrześcijan świętymi. A w tych samych listach, w których nazywa ich świętymi gani ich za niemoralne postępowanie, za grzechy. Jest tu ewidentne pokazanie ‘prawdy pozycyjnej’, dobrodziejstwa w Chrystusie. Coś otrzymaliśmy od Chrystusa, jesteśmy kimś i mamy się zachowywać zgodnie z tą tożsamością jaką dał nam Chrystus i Duch Święty. Teraz mamy żyć według tego planu jaki dał nam Bóg.
Jeżeli jesteśmy świętymi i sprawiedliwymi i jesteśmy synami Bożymi i to zostało nam dane w momencie w którym uwierzyliśmy w Chrystusa to potem z wdzięczności do Boga zachowujemy się tak jakby ta prawda była nie tylko jedynie pozycyjną prawdą, która jest oczywiście niezależnie od tego jaki mamy etap w życiu ale żebyśmy byli z miłości do Boga posłuszni jemu za to i wdzięczni jemu za to jakie mamy dobra.
Przykłady takiego klimatu kiedy Bóg nazywa nas świętymi. Np. :Kol. 3:12
Przeto przyobleczcie się jako wybrani Boży, święci i umiłowani, serdeczne współczucie, dobroć, łagodność, pokorę i cierpliwość
Bóg nazywa nas, że jesteśmy wybrani Boży , święci i umiłowani, ale wzywa aby się przyoblec w serdeczne współczucie, dobroć, pokorę, łagodność i cierpliwość. Czyli oni kimś już są w momencie narodzenia na nowo i usprawiedliwienia przez wiarę a potem wzywa ich do praktycznego życia zgodnie z tą pozycją którą mają w Chrystusie. I to jest jakby nauczanie Pawła o dobrodziejstwie w Chrystusie.
Werset 6 Listu do Filemona:
Aby wiara twoja, którą wyznajesz wespół z nami, pogłębiła poznanie wszelkich dobrodziejstw, jakie mamy w Chrystusie. 7 Miałem bowiem wielką radość i pociechę z miłości twojej, ponieważ serca świętych przez ciebie, bracie, zostały pokrzepione
Ewidentnie widać, że Filemon żył zgodnie z tymi dobrodziejstwami jakie otrzymał w Chrystusie. Biblia mówi, że w Chrystusie otrzymaliśmy wszystko co jest potrzebne do życia i pobożności( mówi o tym 2 List Piotra, 1 rozdział.) Tutaj widać, że mamy to wszystko w Chrystusie.
.
Wersety 8-14
8 Dlatego, chociaż mógłbym śmiało w Chrystusie nakazać ci, co należy, 9 Jednak dla miłości raczej proszę, ja, Paweł, który jestem rzecznikiem, a teraz i więźniem Jezusa Chrystusa, 10 Proszę cię za synem moim, Onezymem, którego urodziłem w więzieniu 9 Jednak dla miłości raczej proszę, ja, Paweł, który jestem rzecznikiem (πρεσβύτης presbytes)..
.
πρεσβύτης presbytes – starzec, rzecznik
W niektórych tłumaczeniach Biblii to słowo jest inaczej przetłumaczone. W innych tłumaczeniach (np. w Biblii ekumenicznej) werset 9 brzmi tak:
To w imię miłości raczej, ja proszę, stary Paweł, teraz też i więzień Chrystusa Jezusa
To greckie słowo jest tak podobne, są także różne manuskrypty. W niektórych manuskryptach można to tłumaczyć jak jakiś ‘ambasador ‘, ‘rzecznik’ a w innych tłumaczeniach, że ‘stary’. I to słowo’ stary’ to tak jak tutaj widać z komentarza historyczno kulturowego, że to oznacza osobę w wieku od 49 do 56 lat. To greckie słowo może oznaczać taki przedział wiekowy.
Paweł mówi, że mógłby śmiało nakazać Filemonowi ze względu na jego autorytet Apostoła ale jednak on robi coś innego. On powołuje się bardziej na ich wspólną wiarę w Chrystusa i na miłość i wspólną przyjaźń żeby coś mu nakazać. Natomiast nie z rozkazu apostolskiego tylko bardziej przyjacielskiego zalecenia.
Widać tu zatem pokorę Apostoła Pawła :
9 Dlatego, że mógłbym śmiało nakazać ci, co należy, jednak dla miłości raczej proszę, ja Paweł, który jestem rzecznikiem a teraz i więźniem Jezusa Chrystusa.10 Proszę cię za synem moim, Onezymem (Ὀνήσιμον Onesimon), którego urodziłem w więzieniu, 11 Który niegdyś nie był dla ciebie użyteczny ,ale teraz jest dla ciebie i dla mnie bardzo użyteczny (εὔχρηστον euchreston).
.
Ὀνήσιμος Onesimos – użyteczny, też imię własne
εὔχρηστος euchrestos – użyteczny
Ciekawostka, że imię Onezym– oznacza ‘użyteczny’. To taka gra słów, bo to jego imię ale nie był użyteczny bo uciekł od Filemona. Paweł mówi, że teraz stał się użyteczny, bo zrodził go (Onezyma) w więzieniu. Urodził go w sensie duchowym. Stał się jego ojcem duchowym. Apostoł Paweł spowodował z pomocą Ducha Świętego nawrócenie Onezyma do Chrystusa Narodził się na nowo z Ducha Świętego i w ten sposób stał się apostoł Paweł również jego duchowym ojcem.
Mówi o tym 1 Kor. 4:15, o tym, że ojców macie niewielu, że duchowi ojcowie, czyli ci , którzy spowodowali albo wasze nawrócenie,( że Bóg się posłużył tymi ludźmi) albo są waszymi nauczycielami takimi którzy was w młodości chrześcijańskiej prowadzili ku lepszemu zrozumieniu Bożych tajemnic.
Paweł mówi dalej:
11 Który niegdyś nie był dla ciebie użyteczny, ale teraz stał się dla ciebie i dla mnie bardzo użyteczny. 12 Tego ci odsyłam, a on jest serce moim. 13 Chciałem go przy sobie zatrzymać, aby mi w twoim zastępstwie posługiwał w więzieniu, które znoszę dla ewangelii, 14 Ale bez twego przyzwolenia nie chciałem nic uczynić, aby twój dobry uczynek nie był jakby wymuszony, lecz był z dobrej woli
To jest bardzo ciekawa rzecz. Paweł mówi tu myśl, która pokazuje tamten kontekst kulturowy. W tamtych czasach mógł wymusić (pozostanie Onezyma) jako Apostoł. Z drugiej strony prawo rzymskie w tamtych czasach stanowiło tak, że jeżeli jakiś niewolnik uciekł, to musiał on wrócić do właściciela. Popatrzmy jaka jest różnica między takim prawem a tym co mówi sięga Powtórzonego Prawa 23:15-16–
15 Nie wydasz panu sługi, który uciekł do ciebie od swego pana. 16 Będzie z tobą mieszkał, pośród ciebie, w miejscu które sobie wybierze z twych miast, gdzie mu się podoba. Nie będziesz go gnębił
Natomiast prawo rzymskie było inne. Jeśli niewolnik uciekł, to musiał wrócić do właściciela. Widać tu, że Prawo Mojżeszowe było bardziej sprawiedliwe.
.
Wersety 13-18
13 Chciałem go przy sobie zatrzymać, aby mi w twoim zastępstwie usługiwał w więzieniu które znoszę dla ewangelii, 14 Ale bez twego przyzwolenia nie chciałem nic uczynić, aby twój dobry uczynek nie był jakby wymuszony, lecz z dobrej woli, 15 Bo być może, że dlatego utraciłeś go na krótki czas, abyś go odzyskał na wieki. 16 I to już nie jako sługę, ale więcej niż sługę [czyli niewolnika, słowo – δοῦλος dulos – niewolnik] bo jako brata umiłowanego, zwłaszcza dla mnie, a tym bardziej dla ciebie, tak według ciała, jak i w Panu. 17 Jeżeli więc masz mnie za przyjaciela, przyjmij go jak mnie,18 A jeśli ci jakąś szkodę wyrządził albo jest coś winien, mnie to przypisz
Tu jest ciekawy fragment. Mamy pewną analogię, że jak my jesteśmy dłużnikami Chrystusa, tak też Chrystus nas wykupił. Apostoł Paweł zapłacił za , być może, Onezyma, który uciekając, prawdopodobnie coś ukradł Filemonowi. Paweł więc pokrył koszty za Onezyma. Podobnie Chrystus dla nas stał się, bo też zgrzeszyliśmy przeciwko Bogu ale Chrystus za nas zapłacił ten dług, który byliśmy winni Bogu.
Znajdujemy tu więc pewną analogię.
Interesująco o tym mówił Marcin Luter. Poniżej jego komentarz do fragm. listu do Filemona:
Widzimy tutaj jak wiele trudu zadaje sobie święty Paweł wobec biednego Onezyma wstawiając się w jego sprawie na wszelkie możliwe sposoby u jego pana. Tak więc stawia samego siebie w miejsce Onezyma jak gdyby sam uczynił coś złego wobec Filemona. To co Chrystus uczynił dla nas przed obliczem Boga Ojca, to święty Paweł czyni dla Onezyma ze względu na Filemona. Każdy z nas według mnie jest jego Onezymem [czyli Onezymem Chrystusa]
Finał tego zaobserwujemy werset dalej
18 A jeśli ci jakąś krzywdę wyrządził albo jest ci coś winien, mnie to przypisz
Widać tu rzeczywiście piękną analogię do tego co również uczynił dla nas Chrystus. Apostoł Paweł wzywa do takiej samej postawy wszystkich chrześcijan, którzy później będą czytać tel list.
.
Wersety 19-20
19 Ja, Paweł, piszę własnoręcznie, ja zapłacę; nie mówię już o tym, żeś mi samego siebie winien
( tutaj Paweł mówi, że zapłaci za prawdopodobną kradzież Onezyma.)
19 Nie mówię już o tym żeś mi samego siebie winien
( najprawdopodobniej Filemon nawrócił się dzięki posłudze apostoła Pawła).
20 Tak, bracie, życz mi abym się tobą uradował w Panu; pokrzep me serce w Chrystusie
(czyli wzywa go by zrobił to z serca, z miłości do tego Onezyma, do Boga i do Pawła. Żeby przyjął tego niewolnika, żeby go z powrotem przyjął, ale w miłości żeby go tam dobrze traktował i żeby go przyjął jak brata.)
.
Wersety 21-25
21 Pewny twego posłuszeństwa, piszę ci to, bo wiem, że uczynisz nawet więcej, niż proszę
Zobaczcie jaką ufność wykazuje tu Paweł. Paweł jest pewny, że na tyle się przyjaźnił z Filemonem, że wiedział ,że zrobi nawet więcej.
22 A zarazem przygotuj mi gościnę; bo mam nadzieję, że dzięki modlitwom waszym otrzymacie mnie w darze
Zwróćcie uwagę, że tutaj Paweł ma nadzieję, że dzięki modlitwom wyjdzie z więzienia i będzie mógł odwiedzić Filemona.
23 Pozdrawia Cię Epafras, współwięzień mój w Chrystusie, 24 Marek, Arystarch, Demas, Łukasz, współpracownicy moi. 25 Łaska Pana naszego Jezusa Chrystusa, niech będzie z duchem waszym. Amen
Epafras był współwięźniem Pawła, w więzieniu w Rzymie. Jest też mowa o Marku, najprawdopodobniej był to Marek ewangelista. Werset 24, w którym kiedyś( jeśli znamy Dzieje Apostolskie) , to Paweł się pokłócił z Markiem a potem się z nim pojednał. Dlatego tutaj już są pojednani.
Jest także Arystarch, Demas. Jak wiemy, Demas później odszedł od wiary i stał się odstępcą bo umiłował świat. No i Łukasz ewangelista, również autor dziejów Apostolskich.
25 Łaska Pana naszego Jezusa Chrystusa, niech będzie z duchem waszym
I znowu. Kto jest dawcą łaski? Werset 25 mówi, że łaska Pana czyli po hebrajsku byłoby ‘Adonai’ a po grecku ‘Kyrios’: Widać, że dawcą łaski znowu jest, powtórzenie tej prawdy, jest Jezus Chrystus. On jest sprawcą łaski, od niego ona pochodzi.
Amen
Michał Głazowski
