Księga Daniela obroniona, część 5

Spis treści

Gramatyczne dowody na wczesną datę aramejskiego języka Daniela

1 Kor. 1:20 Gdzie jest mądry? Gdzie uczony w Piśmie? Gdzie badacz tego świata? Czyż Bóg nie obrócił w głupstwo mądrości tego świata?

Jedną z godnych uwagi cech języka aramejskiego użytego w Księdze Daniela 2:4-7:28, która wskazuje na jego wczesne pochodzenie, jest dość częsta wymiana samogłosek w bierniku. Oznacza to, że zamiast stosować się wyłącznie do standardowego sposobu wyrażania strony biernej (za pomocą przedrostka hit– lub ʾet-), biblijny aramejski używał formacji hophal, np.

ḥonḥat od neḥat,
hussaq od seliq,
hūbad od abad
hu˓al od ʾâlal

“Rdzeń hophal jest stroną bierną hiphil i ogólnie wyraża stronę bierną znaczenia czasownika w rdzeniu hiphil. Rdzeń hophal jest formą bierną formacji rdzenia hiphil w biblijnym języku hebrajskim. Rdzeń hophal jest zwykle oznaczony przedrostkiem הָ ha lub הֻ hu przed czasownikiem. (Zmienia się ה he w imiesłowach i formach niedokonanych) Rdzeń Hophal zwykle wyraża stronę bierną czasownika w rdzeniu hiphil.” – źródło

Uwaga: okazjonalny hophal pojawia się również w papirusie elefickim z 420 r. p.n.e. (CAP #20, linia 7) “powierzono im” zatem zaledwie sto lat po czasie powstania Księgi Daniela. Takich przykładów form hofalicznych nie znaleziono jak dotąd w żadnym z aramejskich dokumentów opublikowanych w jaskiniach Morza Martwego (niektóre z nich, jak Apokryf Genesis, pochodzą z okresu niewiele późniejszego niż wojny Machabejskie, czyli 167 – 167 p.n.e.).

Wartość argumentu

Formy te nie mogą być odrzucone jako zwykłe hebraizmy zastosowane przez żydowskiego autora Księgi Daniela, ponieważ nawet żydowscy skrybowie Targumów nigdy nie używali takich form, lecz jedynie formę bierną typu ʾet-. Jeśli wpływy hebrajskie mogły wytworzyć bierniki wewnątrzsamogłoskowe, to można się spodziewać, że ujawniły się one nawet w Targumach.

Targum – (aram./hebr. תרגום – „tłumaczenie”; od hetyckiego tarkummaj – „proklamacja”, „wyjaśnienie”, „tłumaczenie”) – to wypowiadane parafrazy, wyjaśnienia i rozwinięcia żydowskiej Biblii (Tanachu), przekazywane przez rabina we wspólnym języku słuchaczy, którym początkowo był często aramejski. Stało się to konieczne pod koniec I wieku p.n.e, ponieważ wśród Żydów następowała wówczas zmiana używanego w mowie języka i hebrajski był już stosowany głównie do nauczania i kultu

W dużej mierze z powodu bliskiego pokrewieństwa biblijnego aramejskiego z Papirusami Elefantyńskimi (które pochodzą z V i IV wieku p.n.e.), wielu uczonych zostało zmuszonych do datowania rozdziałów 2-7 Księgi Daniela na nie później niż III wiek p.n.e. Nawet H. H. Rowley (uczony baptystyczny hebraista) przyznaje, że dowody są rozstrzygające, iż biblijny aramejski znajduje się gdzieś pomiędzy Papirusami Elefantyńskimi a aramejskim z inskrypcji nabatejskich (VI – III wiek p.n.e) i palmyreńskich. Sachau stwierdza całkiem wyraźnie, że język Papirusów jest pod wszystkimi istotnymi względami identyczny z biblijnym aramejskim.

Papirusy z Elefantyny – dokumenty spisywane przez wspólnotę żydowską na południowo egipskiej wyspie Elefantyna na przestrzeni setek lat począwszy od V wieku p.n.e.
.
Nabatejczycy – starożytny lud pochodzenia semickiego przybyły z Półwyspu Arabskiego na tereny obecnego południowego Izraela i południowej Jordanii ok. VI w. p.n.e. W III w. p.n.e. utworzyli królestwo nabatejskie, które zostało w 106 r. n.e. włączone do rzymskiej prowincji Arabia.
.
Palmira – znana także jako Tadmor; to starożytne miasto semickie w dzisiejszej gubernatorstwie Homs w Syrii.

Meandry uczonych sceptyków

Torrey i Montgomery doszli do wniosku, że rozdziały 1-6 Księgi Daniela zostały napisane między 245 a 225 r. p.n.e., a późniejszy redaktor przetłumaczył rozdział 1 na hebrajski około 165 r. p.n.e.

Eissfeldt (Einleitung, 1934) podobnie wskazał, że pierwsze sześć rozdziałów pochodzi z III wieku p.n.e., a ostatnie sześć z okresu Machabeuszy i miały być kontynuacją starszego dzieła.

Gustav Hoelscher w Die Entstehung des Buches Daniel (1919) przychylił się do zdania Ernsta Sellina, który stwierdził, że starsza aramejska apokaliptyczna lub biograficzna Księga Daniela zawierała rozdziały 1-7 a rozdział 1 został później przetłumaczony na hebrajskizaś wstawki Machabejskie zostały wprowadzone do rozdziałów 2 i 7 podczas gdy rozdziały 8-12 były prawdziwie nachabejskie.

Hoelscher stwierdza, że być może autor zbioru legend (rozdz. 2-6) zaczerpnął je bezpośrednio z tradycji ustnej lub odnalazł je już w starszej formie pisemnej. Zwraca jednak uwagę na to, że w całym tekście widać wyraźnie rękę jednego autora ze względu na pewną jednolitość stylu i sposobu traktowania.

Zarówno Hoelscher, jak i Martin Noth (Zur Komposition des Buches Daniel, 1926) próbowali datować pochodzenie pewnych elementów i motywów poprzez korelację z aktualnymi wydarzeniami historii hellenistycznej, o ile były im one znane.
.

Święty język hebrajski?

Sam fakt, że rozdziały 2-7 Księgi Daniela zostały napisane po aramejsku, a pozostałe po hebrajsku, był przez niektórych pisarzy przywoływany jako podstawa do późnego datowania dokumentu. Niektórzy twierdzą, że aramejski nie byłby preferowany w stosunku do tradycyjnie świętego hebrajskiego aż do okresu tak późnego w historii Żydów, że hebrajski stał się prawie niezrozumiały i zapomniany przez wszystkich z wyjątkiem samych rabinów. (Stanowisko to jest jednak niemożliwe do utrzymania, jeśli rozdziały hebrajskie zostały skomponowane jeszcze później niż aramejskie, co jest oczywistą sprzecznością).

Należy jednak zrozumieć, że twierdzenie o świętości języka hebrajskiego jest jedynie teorią, która opiera się na wątłych podstawach. Żydzi najwyraźniej nie mieli nic przeciwko aramejskim fragmentom Księgi Ezdrasza, z których większość składa się z odpisów korespondencji prowadzonej w języku aramejskim pomiędzy lokalnymi rządami Palestyny a perskim dworem cesarskim w latach 520-460 p.n.e.

Jeśli Ezdrasz może być uznany za autentyczny dokument z połowy V wieku, kiedy to tak wiele jego rozdziałów było w dużej mierze skomponowanych w języku aramejskim, to trudno zrozumieć, dlaczego sześć aramejskich rozdziałów Księgi Daniela musi być datowanych na dwa wieki później. Należy uważnie zauważyć, że w Babilonie końca VI wieku, w którym żył Daniel, dominującym językiem, którym posługiwała się różnorodna ludność tej metropolii, był aramejski. Nie dziwi więc fakt, że mieszkaniec tego miasta, pisząc część swoich pamiętników, uciekał się do aramejskiego.
.

Dlaczego dwa języki?

Jeśli chodzi o pytanie, dlaczego połowa księgi została napisana w języku aramejskim, a połowa w hebrajskim, to powód takiego wyboru jest dość oczywisty. Te części proroctwa Daniela, które ogólnie traktują o sprawach pogańskich zostały umieszczone w języku, który wszyscy odbiorcy mogli docenić, zarówno Żydzi jak i pogani. Chodzi o

cztery królestwa ze snu Nabuchodonozora
.
upokorzenie tego króla w epizodzie pieca ognistego i przez siedem lat jego szaleństwa,
.
a także doświadczenia Belszazara i Dariusza Medei

Jednak te części, które były szczególnie interesujące dla Żydów (rozdziały 1, 8-12), zostały przetłumaczone na język hebrajski, aby mogły być zrozumiane tylko przez Żydów. Było to szczególnie stosowne ze względu na polecenie z rozdziału 12, aby zachować te późniejsze proroctwa w mniejszej lub większej tajemnicy i zapieczętować je aż do czasu wypełnienia

Dan. 12:4 Ale ty Danielu zamknij te słowa i zapieczętuj tę księgę aż do czasu ostatecznego. Wielu będzie przebiegać, a pomnoży się wiedza.
.
Dan. 12:9 Wtedy odpowiedział: Idź, Danielu, bo te słowa są zamknięte i zapieczętowane aż do czasu ostatecznego.

Dalsze argumenty językowe

Jeśli chodzi o język hebrajski Księgi Daniela, to widzieliśmy już, że zawiera on znaczną liczbę perskich terminów rządowych, co wskazuje na jego pochodzenie z okresu dominacji perskiej. Nie ma żadnych śladów wpływu greckiego na ten język. Interesujące jest to, że hebrajski tekst Eklezjastyka, pochodzący z lat 200-180 przed Chrystusem, a więc na krótko przed okresem Machabeuszy, dostarcza nam próbki hebrajskiego, który był aktualny w czasie, gdy (według teoretyków późnej daty) Daniel został rzekomo napisany.

Ponieważ Eklezjastyk jest dokumentem literatury mądrościowej, należy się spodziewać, że nie będzie on wykazywał większych podobieństw stylistycznych do późniejszych rozdziałów Księgi Daniela. Niemniej jednak rzuca się w oczy fakt, że Eklezjastyk wykazuje późniejsze cechy językowe niż Daniel, wykazując tendencje nieco rabiniczne. Israel Levi w swoim Introduction to the Hebrew Text of Ecclesiasticus (1904) wymienia następujące elementy:

a) nowe formy werbalne zapożyczone głównie z aramejskiego
.
b) nadmierne użycie koniugacji hiphil i hithpael oraz
.
c) różnego rodzaju osobliwości zwiastujące zbliżanie się do hebrajskiego misznaickiego.

Jeśli chodzi o materiał z Qumran, to żaden z dokumentów sekciarskich skomponowanych w języku hebrajskim (Podręcznik dyscypliny, Wojna dzieci światłości przeciwko dzieciom ciemności, Psalmy dziękczynne) w tym zbiorze nie wykazuje żadnych charakterystycznych cech wspólnych z hebrajskimi rozdziałami Daniela. Por. J. H. Skilton, ed., The Law and the Prophets (Nutley, NJ.: Presbyterian & Reformed), chap. 41: “The Hebrew of Daniel Compared with the Qumran Sectarian Documents”, G. L. Archer, str. 470-81.

Nie ma też najmniejszego podobieństwa między aramejskim apokryfem Księgi Rodzaju a aramejskimi rozdziałami Księgi Daniela. Datowana na I wiek p.n.e., kopia Apokryfu Księgi Rodzaju przedstawia nam przynajmniej pięć czytelnych kolumn aramejskiego, skomponowanych w odstępie jednego wieku od domniemanej daty Daniela, zgodnie z hipotezą datowania Machabeuszy. Jako taki, tekst z pewnością powinien był wykazywać wiele uderzających punktów podobieństwa do aramejskiego z Daniela 2-7, w gramatyce, stylu i słownictwie. Tym bardziej, że redaktorzy tego manuskryptu, N. Avigad i Y. Yadin, sugerują, że oryginał został skomponowany już w III w. p.n.e.

Kutscher opisuje (“The Language of the Genesis-Apocryphon” w Scripta Hierosolymita (Jerozolima, 1958), s. 3) język apokryfu jako ani aramejski cesarski w ogóle, ani aramejski biblijny w szczególności. Należy zauważyć, że w przeciwieństwie do wschodnich cech dialektycznych Daniela, Apokryf wykazuje cechy wyraźnie zachodnie, takie jak

wcześniejsza pozycja czasownika w klauzuli
.
użycie kaman zamiast kemah dla “ile, jak wiele?” oraz tammān zamiast tammah dla “tam”.
.
zauważmy również pojawienie się mif˓ōl zamiast mif˓al dla bezokolicznika peal; na przykład, misbōq (“odejść”)
.
zamiast biblijnego misbaq, formy, która do tej pory była klasyfikowana jako osobliwa dla palestyńskiego dialektu targumicznego lub midraszowego.

Jeśli więc Daniel został skomponowany we wschodnim aramejskim, to nie mógł powstać w Palestynie II wieku, jak tego wymaga teoria Machabeuszy.
.

Fonetyczna osobliwość

W tym miejscu należy wspomnieć o pewnej fonetycznej charakterystyce aramejskiego języka Daniela, do której odwoływali się H. H. Rowley, J. A. Montgomery i inni, jako do dowodu na późniejszą datę kompozycji. We wcześniejszych aramejskich inskrypcjach, jak również w papirusach Elefantyny z V wieku, pewien fonem pojawia się jako “z”, który w biblijnym aramejskim prawie zawsze pojawia się jako “d”. Twierdzi się, że gdyby Daniel został napisany już w V wieku przed naszą erą (nie mówiąc o VI wieku), to starsza pisownia “z” z powinna być zachowana.

W odpowiedzi na to należy zaznaczyć, że do chwili obecnej nie odkryto żadnych aramejskich dokumentów z żadnego regionu z VI wieku p.n.e., a tym bardziej ze wschodniej lub babilońskiej części aramejskojęzycznego świata. Dopóki takie dokumenty nie zostaną odkryte, jest przedwcześnie, aby stwierdzić, czy przejście z “z” na “d” miało miejsce do tego czasu.

Z pewnością należy uznać, że zmiana ta konsekwentnie miała miejsce w aramejskich rozdziałach Ezdrasza (przynajmniej tak dalece, jak dotarł do nas tekst), co przypuszczalnie odzwierciedlało wymowę aramejskiego w Persji, z której pochodził Ezdrasz. Wydaje się więc, że przejście z “z” na “d” nastąpiło wcześniej na Wschodzie niż na Zachodzie (ponieważ Papirusy Elefantyńskie pokazują to przejście tylko w czterech lub pięciu przykładach:

h-d dla ʾh-z [“weź”], d-y 1-k-y dla z-y 1-k-y [“twój”] w A. Cowley’s Aramaic Papyri of the Fifth Century b.c. (London: Oxford, 1923), (dalej CAP), 13:7, 11, 16;

d-k-ʾ dla z-k-ʾ [“czyste”] CAP 14:6, 9; d-k-y dla z-k-y [“to”] CAP 21:6; 27:12;

d-n-h dla z-n-h [“to”] CAP 16:9). Zob. też WPR 30 m-d-b-h-ʾ (“ołtarz”)

d-b-ḥ-n (“składanie ofiar”) zamiast m-z-b-ḥ i z-b-ḥ-n.

Nie jest bynajmniej konieczne przypuszczenie, że wszystkie zmiany spółgłoskowe miały miejsce jednocześnie w aramejskim na całym obszarze Bliskiego Wschodu, gdzie język ten był aktualny. (Na przykład, w historii średniowiecznego języka niemieckiego można sprawdzić na podstawie dowodów z dokumentów, że wysokoniemieckie zmiany spółgłoskowe miały miejsce wcześniej w niektórych regionach Niemiec niż w innych).
.

Cechy gramatyczne i słownikowe

Co więcej, wiele cech gramatycznych wskazuje na to, że Apokryf jest o wieki późniejszy niż aramejski Daniela, Ezdrasza czy Papirusów Elefantyńskich, jak na przykład

-haʾ dla zaimka dzierżawczego w trzeciej osobie rodzaju żeńskiego, zamiast -āh
.
dēn dla “ten” zamiast denah
.
końcówka -iyat dla trzeciej osoby liczby pojedynczej żeńskiej czasowników lamed-aleph zamiast -āt

i wiele innych przykładów. Jeśli chodzi o słownictwo, w Apokryfie pojawia się znaczna liczba słów, które do tej pory nie zostały odkryte w dokumentach aramejskich przed Targumem i Talmudem. Ani w morfologii, ani w składni, ani w stylu wypowiedzi nie można znaleźć w Księdze Daniela żadnych dowodów na datę powstania zbliżoną do okresu tych sekciarskich dokumentów. A zgodnie z teorią daty Machabejskiej, cały zrąb główny Księgi Daniela musiał zostać skomponowany w Judei w II wieku przed Chrystusem, zaledwie kilkadziesiąt lat przed tymi dokumentami z Qumran.

W świetle nowo odkrytych dowodów lingwistycznych wydaje się to niemożliwe.

1 Kor. 3:19 Mądrość bowiem tego świata jest głupstwem u Boga. Bo jest napisane: On chwyta mądrych w ich przebiegłości.

Na podstawie źródło

Zobacz w temacie