Życiorys
1 Kor. 6:20 Gdzie jest mądry? Gdzie uczony w Piśmie? Gdzie badacz tego świata? Czyż Bóg nie obrócił w głupstwo mądrości tego świata?
Klemens Aleksandryjski, gr. Κλήμης ὁ Ἀλεξανδρεύς (Klemes ho Alexandreus), łac. Titus Flavius Clemens (urodzony ok. 150 A.D. w Aleksandrii, zmarł ok. 215 A.D. w Azji Mniejszej) – był wczesnochrześcijańskim teologiem i przednicejskim ojcem kościoła. Przewodził szkole chrześcijańskiej w Aleksandrii, był też nauczycielem Orygenesa.
Jako postać kontrowersyjną wyróżniały go dwie koncepcje:
1) Był on przeodującym proponentem zastosowania greckiej filozofii w dziele obrony Chrześcijaństwa i nie postrzegał jej jako przeciwstawnej Chrześcijaństwu. Raczej twierdził, iż filozofia pełni rolę uzupełniającą. W związku z tym utworzył nurt zwany chrześcijańskim platonizmem.
W jego rozumieniu filozofowie byli osobami wprowadzającymi do Kościoła światło wiedzy i częściowo objawionych prawd rozumianych w sensie ogólnym. Kościół zaś według Klemensa powinien przyjąć prawdy filozofii i budować na nich apologetykę Chrystusa. Innymi słowy jeśli o epistemologię chodzi Klemens wyznawał podwójne źródło prawdy:
a) spisane Słowo Boże
b) ludzki rozum
I to właśnie ujęcie w późniejszych wiekach dało Tomaszowi z Akwinu podstawy do napisania “Strzeszczenia teologii patrystycznej”, w której argumentuje za wieloma źródłami prawdy koncentrując przez to teologię na doświadczeniu i obserwacji zamiast na egzegezie Słowa.
2) Klemens twierdził, że wszelka prawda to Boża prawda. Zatem jeśli Platon posiadał jakąś prawdę to należy jej używać w apologetyce. Razem z filozofią Klemens próbował wszczepić do chrześcijaństwa niektóre elementy greckiej kultury i nauki, które należałoby zintegrować z wiarą.
.
Poglądy
Kol. 2:8 Uważajcie, żeby was ktoś nie obrócił na własną korzyść przez filozofię i próżne oszustwo, oparte na ludzkiej tradycji, na żywiołach świata, a nie na Chrystusie
Według Klemensa filozofia była dla Greków, tak jak Prawo Mojżesza dla Żydów, dyscypliną przygotowawczą prowadzącą do prawdy, która została uosobiona w Logosie.
Celem pracy Klemensa było uczynienie wierzeń chrześcijańskich zrozumiałymi dla osób przeszkolonych w kontekście greckiej paideia (programu nauczania), aby ci, którzy przyjęli wiarę chrześcijańską, mogli skutecznie świadczyć w kulturze hellenistycznej.
Był też krytykiem społecznym, głęboko zakorzenionym w środowisku kulturowym II wieku.
„Jedna jest więc drogą prawdy, ale w nią, tak jak w wieczną rzekę, płyną strumienie, ale z innego miejsca” – Kobierce
Ten pogląd przygotował drogę dla programu nauczania szkoły katechetycznej Orygenesa, która stała się podstawą średniowiecznego quadrivium i trywium (czyli sztuk wyzwolonych). Pogląd ten nie spotkał się jednak z gotową akceptacją niewykształconych ortodoksyjnych chrześcijan Aleksandrii, którzy nieufnie patrzyli na intelektualistów, zwłaszcza na heretyckich gnostyków, którzy twierdzili, że posiadają specjalną wiedzę (gnōsis) i duchowość. Prowadzeni przez Demetriusza, biskupa Aleksandrii, który został wyniesiony do biskupstwa w 189 roku, nauczali legalistycznej doktryny zbawienia.
.
Rola wiary i wiedzy
Klemens próbował pośredniczyć między heretyckimi gnostykami a ortodoksyjnymi chrześcijanami, przywłaszczając sobie termin gnostyk z grup heretyckich i reinterpretując, aby zaspokoić potrzeby zarówno niewykształconych ortodoksyjnych zwolenników, jak i rosnącej liczby osób wykształconych w greckiej paideii. Gnōsis stał się, w teologii Klemensa, wiedzą i aspektem wiary; postrzegał to jako osobistą służbę, która
„kocha i uczy ignorantów oraz instruuje całe stworzenie, aby czciło Boga Wszechmogącego” – Kobierce
Tak więc gnostycyzm Klemensa – w przeciwieństwie do heretyckiej gnozy – dawał świadectwo niewierzącym, heretykom i współwyznawcom, zarówno wykształconym, jak i niewykształconym, ucząc nowych spostrzeżeń i dając przykład moralnego życia.
Klemens uważał, że wiara jest podstawą zbawienia a człowiek zostaje zbawiony przez wiarę, co miało być zademonstrowane w kategoriach moralnych. Ale w przeciwieństwie do powszechnej doktryny twierdził, że wiara jest również podstawą gnōsis, duchowej i mistycznej wiedzy.
Klemens wyznaczył etap rozkwitu monastycyzmu, który rozpoczął się w Egipcie około pół wieku po jego śmierci.
.
Kwestia majętności
1 Tym. 6:20 Tymoteuszu, strzeż tego, co ci powierzono, unikaj pospolitej, czczej gadaniny i sprzecznych twierdzeń rzekomej wiedzy;
W Egipcie pod koniec II wieku rosnąca inflacja, wysokie koszty życia i podwyższone podatki stanowiły ekstremalne obciążenia nie tylko dla biednych, ale także dla stosunkowo zamożnej klasy średniej, która ostatecznie została zrujnowana. Z brzmienia “Wychowawcy” można wywnioskować, że większość słuchaczy Klemensa pochodziła z szeregów aleksandryjskiej klasy średniej i wyższej, z kilkoma inteligentnymi, biedniejszymi członkami pochodzącymi z mas aleksandryjskich.
Problem bogactwa był niepokojący dla chrześcijan, którzy dosłownie dosłownie przykazanie Chrystusa skierowane do bogatego młodzieńca, który chciał zostać zbawiony, „sprzedaj to, co masz, i rozdaj ubogim”.
W odpowiedzi na dosłowną interpretację Klemens napisał Dyskurs o zbawieniu bogatych ludzi, w którym stwierdził, że bogactwo jest neutralnym czynnikiem w tym problemie. Majątek należy traktować jako narzędzia, które mogą być użyte w dobrym lub złym celu.
„Słowo nie nakazuje nam wyrzeczenia się własności, ale zarządzanie majątkiem bez nadmiernego uczucia” – Eclogae Propheticae
W kwestii dobrobytu i jałmużny poglądy Klemensa nie są spójne.
- z jednej strony radził, aby chrześcijanin nie osądzał, kto jest godny lub niegodny otrzymania jałmużny, będąc skąpym i udając, że sprawdza, czy dana osoba na to zasługuje
.
- z drugiej strony stwierdził, że jałmużna powinna być pozbawiona rozeznania co do tego, kto na nią zasługuje bo leniwi acz posiadający majątek ludzie zabierają to, co powinno trafić do potrzebujących
.
.
Inne zagadnienia teologiczne
Klemens wyróżniał dwa typy chrześcijaństwa. Podstawą pierwszego było dosłowne rozumienie Pisma Świętego, drugiego – wiedza oparta na Słowie i filozofii antycznej. Zwieńczeniem poznania była ekstaza. Taki podział powodował rozróżnienie dwóch rodzajów chrześcijan: zwykłych wierzących i „doskonałych” lub „gnostyków”, którzy swoją wiarę definiowali poprzez filozofię […]
Stworzył teorię mówiącą, że prawda zawarta w Piśmie Świętym jest przedstawiona poprzez symbole. Do jej poznania należy zastosować platońską koncepcję o hierarchii bytów, tj. niższe byty są odzwierciedleniem wyższych i są ich symbolami. W podobny sposób prawdę za pomocą symboli przedstawiali zarówno prorocy, jak i filozofowie pogańscy […]
Według Klemensa Bóg jest niepojęty: transcendentny oraz jest monadą i jednością, a jednocześnie ogarnia wszechświat i przezwycięża jedność i monadę. Ojca poznaje się za pośrednictwem Syna, który jest jego Słowem i umysłem. Jednocześnie Syn wyraża siłę Ojca.
- Syn nie ma początku i stanowi jedność z Ojcem.
. - Duch emanuje ze Słowa, którego mocą prowadzi wiernych do Boga.
Klemens tłumaczył istotę Trójcy poprzez pryzmat nauk platońskich. Uwidacznia się to w sposobie, w jaki określa hierarchię w jej obrębie. Zdaje się podporządkowywać Syna Ojcu, a Ducha Synowi, jednak nie wskazuje na nierówność Trzech Osób Trójcy.
W swoim spojrzeniu na istotę Syna Klemens był krytykowany przez Focjusza za poglądy zbliżone do doketyzmu.
W odróżnieniu od wyznawców doketyzmu Klemens był jednak zwolennikiem prawdziwego wcielenia Syna. Uważał, że Chrystus wstąpił w ciało ludzkie, co uczyniło go jednocześnie ludzkim i boskim. Do poglądów dokettystów zbliżyło go twierdzenie, że Chrystus nie miał ludzkich namiętności, a Jego duszą kierowało Logos, które łączyło Go z ciałem.
“Otóż, o wy, moje dzieci, nasz Nauczyciel jest jak Jego Ojciec Bóg, którego jest Synem, bezgrzeszny, nienaganny i z duszą pozbawioną pasji” – Wychowawca, t. 1, 2
Słowo Boże przeczy temu twierdzeniu i ukazujące ludzką naturę Chrystusa z pełnym spektrum emocji i uczuć:
Gniew i smutek: Marek 3:5 Wtedy [Jezus] spojrzał po nich z gniewem i zasmucony zatwardziałością ich serca
.
Gorliwość i pasja: Jan 2:17 I przypomnieli sobie jego uczniowie, że jest napisane: Gorliwość o twój dom zżarła mnie.
.
Rozrzewnienie i smutek Jan 11:33 Kiedy Jezus zobaczył ją płaczącą i płaczących Żydów, którzy z nią przyszli, [Jezus]rozrzewniłsię w duchu i zasmucił się.
.
Lęk i udręka: Marek 14:33 [Jezus] Wziąwszy ze sobą Piotra, Jakuba i Jana, zaczął odczuwać lęk i udrękę
.
Gorące pragnienie i cierpienie Łuk. 22:15 Gorąco pragnąłem zjeść tę Paschę z wami, zanim będę cierpiał.
.
Miłość Jan 11:36 Wtedy Żydzi powiedzieli:Patrzcie, jak go [Jezus]miłował.
W swoich pracach Klemens nie rozwijał aspektu zbawienia ludzi przez mękę i śmierć Chrystusa na krzyżu, powtarzał dotychczasowe poglądy apologetów chrześcijańskich na ten temat, dodając do nich właściwy dla siebie mistycyzm. Dla teologa Chrystus był przede wszystkim wszechstronnym nauczycielem, źródłem wiedzy, niecielesnej miłości, prawości i uzdrowicielem rodzaju ludzkiego.
Ludzka natura Chrystusa służy człowiekowi za wzór do naśladowania, a poprzez zdobycie wiedzy o Bogu człowiek bierze udział w nieśmiertelności.
.
Śmierć i spuścizna
Z powodu prześladowań chrześcijan w Aleksandrii pod rządami rzymskiego cesarza Sewera w latach 201–202 Klemens był zmuszony opuścić stanowisko kierownika szkoły katechetycznej i poszukać schronienia w innym miejscu. Jego stanowisko w szkole objął jego młody i utalentowany uczeń Orygenes, który stał się jednym z największych teologów kościoła chrześcijańskiego. Klemens znalazł bezpieczeństwo i zatrudnienie w Palestynie u jednego ze swoich byłych studentów, Aleksandra, biskupa Jerozolimy. Pozostał z nim aż do śmierci.
Pełniąc różne role, jako teolog misyjny, apologeta i polemista, Klemens rozwinął lub poruszył idee, które miały wpłynąć na świat chrześcijański w dziedzinie
- monastycyzmu,
- myśli politycznej i ekonomicznej
- oraz teologii.
W tej ostatniej dziedzinie grecki kościół uważał jego poglądy za zbyt zbliżone do poglądów Orygenesa, z których niektóre uznano za heretyckie. Ponieważ niektóre jego poglądy zostały zakwestionowane w odniesieniu do ich ortodoksji, został usunięty z listy rzymskich męczenników.
Do najbardziej znanych dzieł Klemensa Aleksandryjskiego należą
– Zachęta Greków – gr. Προτρεπτικὸς πρὸς Ἕλληνας Protreptikos pros Ellenas
– Wychowawca – gr. Παιδαγωγός Paidagogos
– Kobierce tom 1, tom 2 , tom 3, tom 4, tom 5, tom 6, tom 7, tom 8 – gr. Στρώματα Stromata
– Pochwała cierpliwości
– Odezwa do nowoochrzczonych
– Excerpta ex Theodoto – komentarze do powiedzeń gnostyka Theodotusa
– Hpotypseis – fragmenty komentarzy biblijnych
– Dyskurs o zbawieniu bogatych ludzi – próba ekspozycji tekstu Marka 10:17-31
Zobacz w temacie
- Przerażony Jezus
- Wiara pierwszego Kościoła Apostolskiego
- Nowy ekumenizm, cz. 1: ekwiwolkalna jedność doktrynalna
