Wykład XXI – historia herezji: monarchianizm

utworzone przez | paź 16, 2019 | Teologia historyczna

Definicja herezji

Monarchianizm jest herezją powstałą w II wieku, która przetrwała do III wieku a jej nazwa pochodzi od greckiego słowa μονάρχης monarchers oznaczającego zasadę pojedynczego autorytetu (od słów μόνος monos – jedyny, wyłączny i ἀρχή arche – władza).

Swoim zakresem dotyka ona relacji między Ojcem, Synem i Duchem Świętym, monarchianiści głosili absolutną jedność Boga przeciwstawioną doktrynie Trynitarnej, błędnie interpretując ją jako tryteizm (współistnienie trzech Bogów).

Współczesnymi nosicielami tej toksycznej nauki są

  • odszczepienia herezji zielonoświątkowstwa
  • szczególnie Petnekostalizm Jedności Bóstwa (Oneness Pentecostalism, T. D. Jakes)
  • Badacze Pisma Świętego

Rodzaje herezji

W zasadzie można wyróżnić dwa typy monarchanizmu
.

A. Modalistyczny monarchianizm

Czyli modalizm (modus – sposób bycia określonej rzeczy), uznający Boga jako jednego jednakże manifestującego się raz jako Ojciec, raz jako Syn i raz jako Duch Święty. W tym ujęciu Bóstwo (θεότης theotes – Boska istota, pełnia Boskości) zamieszkiwało w Chrystusie dopiero od inkarnacji (wcielenia). Stąd terminy Ojciec oraz Syn używane były przez nich na opisanie różnicy pomiędzy transcendencją Boga a wcieleniem. W końcu ponieważ Bóg jest duchem, Duch Święty był uznawany nie jako odrębna osoba lecz raczej Bóg w akcji. Modalizm stara się unikać słowa osoba używając raczej wyrażenia manifestacja. W Starym Testamencie Bóg manifestował się jako Ojciec, w Ewangeliach manifestował się jako Syn, w czasie istnienia Kościoła Bóg manifestuje się jako Duch Święty.

Prominetnymi promotorami tej formy zwiedzenia byli

  • Noteus
  • Prakseras
  • Sabeliusz
    .
Obalenie herezji:

Jednoczesność występowania trzech Osób Jednego Boga unicestwia koncepcję modalistyczną, według której Bóg występuje raz jako Ojciec, raz jako Syn, raz jako Duch Święty lecz nigdy jako trzy Osoby na raz. W czasie chrztu Janowego widzimy tego całkowite zaprzeczenie: Syn, Duch i Ojciec występują na raz w jednym czasie.

Łuk. 3:22 I zstąpił na niego Duch Święty w kształcie cielesnym jak gołębica, a z nieba rozległ się głos: Ty jesteś moim umiłowanym Synem, w tobie mam upodobanie.

Podobnie Bóstwo Chrystusa jest wieczne o czym naucza list do Filipian gdzie czytamy, iż Syn przed przyjęciem postaci człowieka poprzez narodzenie z dziewicy przebywał w postaci Bożej

Filip. 2:6-7 6.Który, będąc w postaci (μορφῇ morphe) Boga, nie uważał bycia równym Bogu za grabież; 7. Lecz ogołocił samego siebie, przyjmując postać (μορφὴν morphen) sługi i stając się podobny do ludzi;

Uniżenie oraz osobista decyzja o przyjęciu drugiej, ludzkiej natury uczyniona została przez Syna, który w tym czasie obserwujemy, posiadał wiecznie naturę Boga, współistotną naturze Ojca, co wnioskujemy na podstawie chwały jaką odbierał a z której się dobrowolnie ogołocił na czas ziemskiej pielgrzymki.

Innym nieprzekraczalnym problemem dla heretyków wyznających monarchianizm jest fakt, że Jezus modlił się do Ojca, co koliduje całkowicie z systemem modalizmu gdzie Bóg posiada tylko jedną manifestację. W takim przyapdku Jezus musiał modlić się sam do siebie w sposób schizofreniczny stwierdzając, aby działa się nie Jego wola ale wola Ojca (skoro Jezus to Ojciec wypowiedź ta nie ma sensu).

Mat. 26:39 A odszedłszy trochę dalej, upadł na twarz i modlił się, mówiąc: Mój Ojcze, jeśli to możliwe, niech mnie ominie ten kielich. Jednak niech się stanie nie jak ja chcę, ale jak ty.

.

B. Adopcjonizm, czyli monarchanizm dynamiczny

Charakterystyczny dla ebionitów system wierzeń utrzymujący że Bóg jest jednym bytem, ponad wszystkim, niewidzialny i o jednej naturze. Syn zaś nie jest współwieczny z Ojcem lecz raczej otrzymał Boskość przez adopcję, na którą zasłużył przez spełnienie Bożego planu oraz swoje doskonałe życie i dzieła. Różne wersje herezji zakładają adopcję Jezusa w różnych okresach Jego życia – albo w czasie chrztu Janowego albo też w czasie wniebowzięcia.

Prominentnymi promotorami tej formy zwiedzenia byli

  • Teodotuz Bizantyjski
  • Paweł z Samosaty, biskup Antiocheński
    .
Obalenie herezji

Z jednej strony Chrystus jest Synem ale nie przez adopcję lecz jednorodzenie przez Ojca. Grecki zwrot μονογενὴς monogenes oznacza jedyny zrodzony, unikalny.

Jan 1:18 Boga nikt nigdy nie widział. Jednorodzony Bóg (μονογενὴς Θεὸς monogenes theos), który jest w łonie Ojca, on nam o nim opowiedział

Wariant μονογενὴς Θεὸς występuje w najstarszych manuskryptach i papirusach Świętego Tekstu:

  • P66 – papirus datowany na okres 125 – 250 a.d.
  • P75 –  papirus datowany na okres 125 – 250 a.d.
  • 01 – codex sinaiticus datowany IV wiek
  • 03– codex vaticanus datowany początek IV wieku

Wariant alternatywny μονογενὴς υιος monogehes hyios czyli jednorodzony Syn odnajdziemy najwcześniej w kodeskie aleksandryjskim  dopiero w V wieku. Jest jasnym, że Chrześcijanie ręcznie przepisując Święty Tekst dokonywali w nim nieistotnych zmian często użwając synonimów (Syn zawsze rozumiany był jako Bóg, stąd różnice).

Z drugiej strony Chrześcijanie dla odmiany nazywani są dziećmi, synami i córkami, adoptowanymi przez Boga o czym świadczy użycie greckiego słowa υἱοθεσία hyiothesia – adopcja, włączenie do rodziny. Występuje ono w Piśmie 5 razy z czego 1 wystąpienie dotyczy adopcji Żydów jako narodu (Rzym. 9:4) pozostałe cztery adopcji chrześcijan, są to o

Rzym. 8:15 otrzymaliście Ducha adopcji (υἱοθεσίας hyiothesias)
.
Rzym. 8:23 sami w sobie wzdychamy, oczekując adopcji (υἱοθεσίαν hyiothesian), odkupienia naszego ciała.
.
Gal. 4:5 abyśmy dostąpili adopcji (υἱοθεσίαν hyiothesian)
.
Efez. 1:5 Przeznaczył nas dla siebie, ku adopcji (υἱοθεσίαν hyiothesian) przez Jezusa Chrystusa

Nigdy słowo to nie zostało użyte w odniesieniu do jednorodzonego Boga – Syna. Co do różnych okresów rzekomej adopcji, czy to w momencie chrztu czy też wniebowzięcia Chrystus sam daje świadectwo, iż Bóg jest zawsze Jego Ojcem czego wyrazem jest Jego wypowiedź gdy miał lat dwanaście:

Łuk. 2:42.46-49
.
42. I gdy miał dwanaście lat, poszli do Jerozolimy, zgodnie ze zwyczajem tego święta.

46. A po trzech dniach znaleźli go siedzącego w świątyni wśród nauczycieli, słuchającego i pytającego ich.

47. I wszyscy, którzy go słuchali, zdumiewali się jego rozumem i odpowiedziami.

48. A rodzice, ujrzawszy go, zdziwili się. I powiedziała do niego jego matka: Synu, dlaczego nam to zrobiłeś? Oto twój ojciec i ja z bólem serca szukaliśmy ciebie.

49. I powiedział do nich: Czemu mnie szukaliście? Czy nie wiedzieliście, że muszę być w tym, co należy do mego Ojca?

Świątynia w Jerozolimie była miejscem należącym do Boga, zatem i Ojca: Jahwe przemówił do niego: Wysłuchałem twojej modlitwy i prośby, które zanosiłeś przede mną. Poświęciłem ten dom, który zbudowałeś, aby tam przebywało moje imię na wieki. Tam będą moje oczy i serce po wszystkie dni (1 Król. 9:3), Świątynia była przez Boga nazwana Jego własnym domem: Tych przyprowadzę na swoją świętą górę i rozraduję ich w swoim domu modlitwy. Ich całopalenia i ofiary będą przyjęte na moim ołtarzu, bo mój dom będzie nazywany domem modlitwy dla wszystkich narodów. Izaj. 56:7).

Nazywając w wieku 12 lat Boga swoim Ojcem Syn obala doktrynę adopcjonizmu niezależnie czy zakłada ona adopcję w momencie Janowego chrztu (czyli gdy Pan miał lat 30, por. Łuk. 3:21:-23) czy w czasie wniebowstąpienia czyli jakieś trzy lata później.
.

Ojcowie kontra herezja

Z historycznego punktu widzenia modaliści zostali rozpoznani jako heretycy i ekskomunikowani z Kościoła nie tylko za ich odrzucenie Boskości Chrystusa ale także naukę iż na krzyżu cierpiał Ojciec (Patypasjanizm) oraz odrzucenie osobowego odróżnienia Ojca, Syna i Ducha Świętego. Przeciwko monarchianom doprowadzając do powstania Wyznania Konstantynopolskiego zwycięsko występowali tacy Ojcowie Koscioła jak:

  • Tertulian (155 – † 240 a.d.)
  • Hipolit Rzymski  (170 – † 235 a.d.) uczeń Ireneusza, ucznia Polikarpa, ucznia Jana Apostoła
  • Klemens z Aleksandrii (150 – † 215 a.d.)
  • Orygenes z Aleksandrii (184 – † 253 a.d.) uczeń Klemensa

Trynitaryzm naucza, że jedna substancja (istota) Boga jest współdzielona przez trzy osoby. Interesującym jest fakt, że Tertulian po przejściu na Montanizm (czyli herezję proto-zielonoświątkową) zmienia poglądy i jego postrzeganie doktryny Trynitarnej zostaje wypaczone.

„Substancja wedługTertuliana była substancją materialną, która nie odnosiła się do jednego Boga, ale do dzielenia się częścią substancji Ojca (jedynej istoty, która była w pełni Bogiem) z Synem i przez Syna z Duchem Świętym” – Tuggy, Dale & Zalta, Edward N. Historia doktryn Trynitarnych, The Stanford Encyclopedia of Philosophy.

Zatem proto-zielonoświątkowa wersja Jezusa to zamieszkująca w człowieku niepełna Boża substancja. Zrozumienie to Tertulian przedstawia po przejściu do herezji Montanistów. Wpływ fałszywego ducha zielonoświątkowstwa ma tragiczne skutki dla wyznawców.

Również każdemu zielonoświątkowcowi, który wyznaje doktrynę Trynitarną powinno dać wielce do myślenia, iż jego heretyccy bracia odrzucający Trynitaryzm (zatem z całą pewnością pozbawieni Ducha Świętego) mówią dokładnie tym samym jakościowo, niezrozumiałym bełkotem przypisując ten fenomen działaniu Ducha Świętego i nazywając go „darem języków„.

Na podstawie nauczań Nathana Busenitza, źródło

Zobacz w temacie

Print Friendly, PDF & Email