Upamiętanie a wiara, uczucia i uczynki, część 3

utworzone przez | mar 29, 2023 | Egzegezy, Soteriologia: nauka o zbawieniu, Teologia reformowana

Przypomnienie

Jer. 4:28 Nad tym ziemia będzie lamentować, a niebiosa w górze zaćmią się, gdyż powiedziałem i postanowiłem, a nie będę żałował (LXX καὶ οὐ μετανοήσω kai ou metanoeso) ani nie odwrócę się od tego.

Słowo μετάνοια metanoia używane zarówno w Starym, jak i Nowym Testamencie oznacza przede wszystkim „zmianę zdania”. W Septuagincie (greckim tłumaczeniu Starego Testamentu) słowo metanoesen oznacza „zmienić zdanie”.

Tak więc w Księdze Jeremiasza Bóg nie mówi iż będzie pokutował, odczuwał skruchę ani też nie mówi, że się nawróci (już sama taka myśl jest bluźnierstwem). To co po hebrajsku נִחַ֖מְתִּי וְלֹ֥א welo nihamti oznacza „nie ustąpi” w greckim tłumaczeniu tekstu Jeremiasza wyrażone jest frazą „nie zmieni zdania”. Bóg nie zmeni zdania, naucza Jeremiasz.

Bill Mounce, kalwinistyczny znawca greki w swoim Słowniku Ekspozycyjnym Słów Starego i Nowego Testamentu dowodzi, że metanoia w Septuagincie oznacza generalnie zmianę myślenia.

„Czasownik metanoeō… jest najczęściej używany w LXX w znaczeniu ‘zmienić zdanie’ np. Przysłów. 20:25 μετὰ γὰρ τὸ εὔξασθαι μετανοεῖν γίνεται (zmiana myślenia następuje po złożeniu ślubów.). Jer. 4:28  αὶ οὐ μετανοήσω (nie zmienięzdania), rzeczownik jest użyty tylko raz, w Przysłów 14:15 πανοῦργος δὲ ἔρχεται εἰς μετάνοιαν (rozważny człowiek zabiera się do refleksji – zmiany zdania) [1]

Współczense komentarze, nawet te inspirujące do miana „kalwinistycznych” zawierają w sobie błędną definicję metanoi przez którą definiuje się nie tylko zmianę w rozumowaniu ale też zmianę w stylu życia. W swoim Komentarzu do Nowego Testamentu, John MacArthur swoich wyznawców wprowadza w objęcia herezji zatracenia przez definicję:

„Pokuta” i odkupienie łączy w sobie zupełną zmianę w rozumowaniu i stylu życia„. [2]

Tak więc pełna zmiana stylu życia jest konieczna do odpuszczenia grzechów. Błąd ten posiada katastrofalne skutki (Rzym.3:20; 4:2; Tyt. 3:5; 2 Tym. 1:9; Efez. 2:9). Przyjmując definicję MacArthura okazuje się, że w wielu miejscach teksty Pisma zamiast mówić o zmianie myślenia względem osobistego grzechu i Chrystusa, czyli o wierze, błędnie tłumaczone lub interpretowane zamykają czytelnika w klatce zbawienia z uczynków:

Np. pokutujcie i nawróćcie się, aby wasze grzechy były zgładzone (Dzieje 3:19) oznaczałoby, że aby dostąpić zbawienia należy zmusić się do

  • aktu skruchy,
  • żalu za grzechy
  • oraz zmienić postępowanie.

Tak więc środkiem łaski nie jest wiara jak nauczała i naucza do dziś Reformacja ale dobre uczynki. Każdy rozsądny chrześcijanin rozumie, że jest to kopia wiary rzymskiej, gdzie zbawienie wynika odpowiednio z zasług Chrystusa oraz dobrych uczynków i modlitw człowieka.

KKK 1476 Duchowe dobra płynące z komunii świętych nazywamy także skarbcem Kościoła. Nie jest on zbiorem dóbr, gromadzonych przez wieki na kształt materialnych bogactw, lecz nieskończoną i niewyczerpaną wartością, jaką mają u Boga zadośćuczynienia i zasługi Chrystusa Pana, ofiarowane po to, by cała ludzkość została uwolniona od grzechu i doszła do łączności z Ojcem. Stanowi go sam Chrystus Odkupiciel, w którym są i działają zadośćuczynienia i zasługi płynące z Jego odkupienia
.
KKK 1477 Poza tym do tego skarbca należy również rzeczywiście niewyczerpana, niewymierna i zawsze aktualna wartość, jaką mają przed Bogiem modlitwy i dobre uczynki Najświętszej Maryi Panny i wszystkich świętych, którzy idąc śladami Chrystusa, dzięki jego łasce, uświęcili samych siebie i wypełnili posłanie otrzymane od Ojca. W ten sposób, pracując nad własnym zbawieniem, przyczynili się również do zbawienia swoich braci w jedności Mistycznego Ciała

Biblijna analiza znaczenia

Przypomnieć w tym miejscu należy, że aby dojść do biblijnego znaczenia analizie poddane zostaną wszystkie 22 użycia słowa μετάνοια metanoia w Nowym Testamencie co odnosi nas do logicznego wnioskowania zwanego kompletną indukcją.

W odróżnieniu od indukcji zwykłej, która jest zawodna ponieważ nie można zaobserwować wszystkich możliwych elementów stąd występuje w niej generalizacja wniosku, kompletna indukcja stosowana do analizy Pisma Świętego będzie niezawodna o ile wnioskowanie przeprowadzone będzie prawidłowo.

Jest tak ponieważ Pismo posiada ograniczoną ilość przesłanek (twierdzeń) stąd jeśli zostaną uwzględnione wszystkie z nich, rezultat rozumowania indukcyjnego będzie prawdziwy. Wnioski płynące z takiego wnioskowania będą konieczne a argument ważny.

Na bazie zgromadzonego materiału przy zastosowaniu zasady kompletnej indukcji zbudowany zostanie leksem, czyli abstrakcyjna jednostka znaczeniowa słowa μετάνοια metanoia, najbardziej ogólna jego definicja (znaczenie w próżni) najlepiej psaująca do wszystkich użyć tego wyrazu występującego w każdej tzw. sytuacji semantycznej czyli kontekście.

W ten sposób wszystkie znaczenia oraz wszystkie możliwe konteksty pozwolą na definitywne i konieczne wnioski co do ostatecznego znaczeniowego użycia słowa μετάνοια metanoia w Biblii.
.

Użycia Łukaszowe, rozwój Kościoła

Teksty Biblijne zostały podzielone na cztery kategorie: użycia słowa μετάνοια metanoia przez 1) Jana Chrzciciela, 2) Jezusa Chrystusa, 3) Łukaszowe w czasie rozwoju Kościoła oraz 4) użycia Apostoła Pawła.  Dotychczas dowiedzione zostało, że zarówno Jan Chrzciciel jak i Jezus Chrystus nie rozumieli metanoi jako dobrych uczynków ale raczej jako zmianę myślenia: co do osobistego grzechu i jego konsekwencji oraz konsekwetną wiarę w Mesjasza.

Czas na kolejne dowody, tym razem udamy się w podróż po historii wczesnego Kościoła, czasu jego rozwoju doktrynalnego.
.

Pierwsze świadectwo

Dzieje 5:30-31 30. Bóg naszych ojców wskrzesił Jezusa, którego wy zabiliście, zawiesiwszy na drzewie. 31. Tego Bóg wywyższył swoją prawicą, aby był władcą i zbawicielem, aby ludowi Izraela dać upamiętanie i przebaczenie grzechów.

Analiza logiczna

  • Miejsce dyskursu to Sanhedryn, rada złożona z najwyższych kapłanów, faryzeuszów i saduceuszów, (werset 24). Są to legaliści wierzący w zdolność samozbawienia przez dobre uczynki (Mat. 23:23; Marek 7:4), w tym system ofiarny (Izaj. 1:11; Hebr. 10:11), część z nich w ogóle odrzuca istnienie życia pozagrobowego (Dzieje 23:8). Ogólnie byli to hipokryci (Mat. 23:4)
    .
  • Mesjasz w systemie tych wierzeń nie był konieczny dla zbawienai od grzechu. Żydzi, wierząc w swoją sprawiedliwość wynikającą z dobrych uczynkó, oczekiwali politycznego władcy (Jan 6:15), militarnego wybawcy z rąk okupantów (Izaj. 11:1-12; Psalm 2:8-9; Łuk. 17:20; 19:11; Dzieje 1:6)
    .
  • Chrystus ukazany jest antytetycznie w stosunku do ludzi – jako władca i zbawiciel, który dysponuje swoimi cudownymi darami: upamiętaniem i przebaczeniem werset 31. Oba dary zostały zdobyte na krzyżu przez Mesjasza, werset 30
    .
  • Tekst prezentuje Ewangelię: historycznego Chrystusa ukrzyżowanego (zabiliście, zawiesiwszy na drzewie) i zmartwychwstałego (wskrzesił Jezusa). Jest to śmierć za wybranych, co implikuje fraza ludowi izraela gdzie nie każdy jest odbiorcą darów. To Chrystus dysponuje darami duchowymi, chodzi zatem o Izrael duchowy (Rzym. 2:28-29; 9:7-8). Mamy tutaj zatem do czynienia z pełną Ewangelią (1 Kor. 15:1-5)
    .
  • Ponieważ dar upamiętania wynika z zasługi Chrystusa, nie może on odnosić się do ludzkich aktów współpracujących w zbawieniu: zmiany postępowania czy skruchy. Tekst prezentuje raczej obiektywną wiarę (Ewangelię) w jaką subiektywnie należy uwierzyć ku usprawiedliwieniu.
    .
  • Upamiętanie i przebaczenie grzechów realizowane są w życiu odrodzonego grzesznika w kolejności najpierw upamiętanie, następnie przebaczenie (całkowicie zbieżnie z Ordo Salutis: najpierw wiara potem usprawiedliwienie wynikające z organicznej unii z Chrystusem, por. Efez. 1:22-23; 5:23; Rzym. 8:15; 1 Piotra 1:23). Człowiek który się upamiętuje rozumie, że zostało mu przebaczone, rozumie też że przebaczenie wynika z dzieła Chrystusa, w które wierzy.

Znaczenie w kontekście: Upamiętać się w kontekście oznacza zmienić myślenie i uwierzyć w Chrystusa. Chrystus prawnie uzyskał przebaczenie grzechu na krzyżu dla wybranych, nastepnie udziela daru wiary aby zastosować organicznie swoją zasługę na tych, którym tej wiary (upamiętania) udziela.
.

Drugie świadectwo

Dzieje 11:17-18 17. Jeśli więc Bóg dał im ten sam dar co nam, którzy uwierzyliśmy w Pana Jezusa Chrystusa, kim ja jestem, abym mógł zabronić Bogu? 18. A usłyszawszy to, uspokoili się i chwalili Boga, mówiąc: A więc i poganom dał Bóg upamiętanie ku życiu.

Analiza logiczna

  • Fraza ten sam dar odnosi się do daru łaski, ponadnaturalnej zdolności mówienia wieloma zagranicznymi językami udzielonej tym razem poganom, werset 17
    .
  • Szafarzem tego daru, jak każdego innego jest Duch Święty (1 Kor. 12:11). Mamy zatem do czynienia z osobami w których operuje żywy Duch. To osoby odrodzone.
    .
  • Drugim w kolejności wymienionym darem łaski jest wiara co wynika z szerokiego kontekstu Pisma (2 Piotra 1:1; Filip. 1:29; Dzieje 18:27; Efez. 2:8; Efez. 6:23; 1 Kor. 3:5; Rzym. 12:3)
    .
  • Odrodzenie uprzedza wiarę. Najpierw Bóg człowieka niewierzącego odradza aby ten wierzył (1 Kor. 2:2; 2:12-14; 1 Jana 5:1; Efez. 1:1-3; 2 Kor. 3:15-16; 2 Kor. 4:13; 1 Tym. 1:13)
    .
  • Słuchacze Piotra dochodzą do wniosku, że skoro poganie zostali przez ożywiającego Ducha obdarowani tym samym darem co Żydzi (werset 17), oraz obdarowaniu Żydów towarzyszyła wiara będąca rezultatem odrodzenia to upamiętanie ku życiu odnosi się do tego samego aktu Bożego względem pogan (werset 18).
    .
  • Poganie zostali obdarowani wiarą. Wiara i upamiętanie odnoszą się do tego samego przejawu działania Ducha

Znaczenie w kontekście: Ponieważ wierze i upamiętaniu towarzyszyły identyczne przejawy ponadnaturalnej łaski, oraz wiara i upamiętanie prowadzą ku życiu, są to pojęcia tożsame.
.

Trzecie świadectwo

Dzieje 20:20-21 20. Jak nie uchylałem się od niczego, co pożyteczne, od przemawiania i nauczania was publicznie i po domach; 21. Oświadczając zarówno Żydom, jak i Grekom o upamiętaniu wobec Boga i o wierze w naszego Pana Jezusa Chrystusa.

Analiza logiczna

  • Odbiorcą przesłania o upamiętaniu i wierze są zarówno Grecy jak i Żydzi, werset 20 Pierwsi odrzucali koncepcję Boga Trójjedynego, ostatni odrzucali Mesjasza jako wcielonego Syna Bożego.
    .
  • Oryginalny tekst naucza o upamiętaniu w Boga (τὴν εἰς Θεὸν μετάνοιαν ten eis Theon metanoanten) i wierze w Chrystusa (πίστιν εἰς τὸν Κύριον pistin eis ton Kurion). Jest to tożsame stwierdzenie z tekstem: Wierzycie w Boga, wierzcie i we mnie. (Jan 14:1)
    .
  • W tekście obserwujemy zawarcie upamiętania w wierze. Upamiętanie jest to część podstawowa wiary. Tekst przekazuje zatem konieczność posiadania wiary w Boga oraz wiary w Mesjasza.
    .
  • Nie można wierzyć w Mesjasza odrzucając Boga (co implikuje konieczność wiary w Boga Trójjedynego (1 Jana 5:7) jako podstawę zbawiającej wiary, oraz unię hipostatyczną, gdzie Syn jest prawdziwie Bogiem i prawdziwie człowiekiem (Kol. 2:9)

Znaczenie w kontekście: Upamiętanie jest składową wiary, podstawą doktrynalną reprezentującą wiarę w Boga Trójjedynego, poszerzoną o wiarę w Mesjasza prawdziwie Boga i prawdziwie człowieka. Upamiętanie zatem to zmiana myślenia o charakterze doktrynalnym odnoszącym się bezpośrednio do treści Ewangelii.
/

Czwarte świadectwo

Dzieje 26:20 Ale głosiłem najpierw tym, którzy są w Damaszku, w Jerozolimie, w całej Judei, i poganom, żeby upamiętali się i nawrócili się do Boga, i spełniali uczynki godne upamiętania.

Analiza logiczna

  • Apostoł ogłasza wiarę w Chrystusa wszędzie tam, gdzie się znajduje a gdzie ludzie odrzucają Chrystusa jako Boga.
    .
  • Tekst orygialny brzmi deklarowałem upamiętanie i nawrócenie do Boga godne upamiętania dzieła czyniąc. Tekst jest wyraźnie podzielony na protazę deklarowałem upamiętanie oraz apodozę i nawrócnienie do Boga godne upamiętania dzieła czyniąc.
    .
  • Nawrócenie zatem jest związane z dobrymi uczynkami, jest to nawrócenie poprzez dobre uczynki. To zmiana postępowania, która jest konkluzją apodozy. Przyczynyny tego stanu i zdolności należy szukać w protazie, czyli w twierdzeniu warunkowym deklarowałem upamiętanie które nie może być rozumiane jako uczynek.
    .
  • Jest to odniesienie do doktryny skutecznego powołania czynionego przez Boga Trójjedynego (Jan 6:44; 12:32; 16:8) które odbywa się w sferze głoszonej Ewangelii (Rzym. 10:14; Kol. 1:4-6; 1 Tes. 1:4-5). Ponieważ deklaracja Pawła miała charkter imperatywny (upamiętajcie się i nawróćie), człowiek nie mógł sam z siebie odpowiedzieć na to wezwanie.
    .
  • To dowodzi, że upamiętanie odnosi się do wiary, której towarzyszą uczynki: pokażę swoją wiarę z moich uczynków. (Jakuba 2:18). Stąd upamiętanie to zrozumienie stanu grzeszności, zaś nawrócenie to zmiana postępowania z grzesznego na takie, które podoba się Bogu (wyraźne odniesienie do progresywnego uświęcenia, czyli zwycięstwa nowego człowieka nad starym, co równie jest dziełem Ducha Świętego)

Znaczenie w kontekście: Upamiętanie jest tutaj wyraźnie oddzielone od aktów czyli uczynków i odnosi się do zmiany myślenia o osobistym postępowaniu. Z tego wynika nawrócenie polegające na wzgardzeniu grzechem skutkującym odwróceniem się od nieprawości przy jednoczesnym spełnianiu czynów miłych Bogu.
.

Kolejne wnioski

Po raz trzeci zauważamy, że nawrócenie czyli dobre uczynki, posłuszeństwo czy też zmiana postępowania nie zawierają się w biblijnej definicji upamiętania. Oczywiście człowiek upamiętany czyli wierzący będzie posłuszny Bogu, będzie spełniał dobre uczynki, jego postępowanie zmieni się radykalnie ale nie można tych aktów utożsamiać semantycznie z upamiętaniem. Chrystus przedstawiał upamiętanie jako zmianę myślenia i wiarę. Zmianę myślenia o grzechu i Bogu.

Oczywiście pamiętajmy, że włączenie uczynków do upamiętania godzi w doktrynę usprawiedliwienia. Słowa Chrystusa są tu koronnym świadectwem, ponieważ w Ewangelii Łukasza znajduje się korelacja między metanoią a sprawiedliwością. Ci którzy podlegają metanoi najwyraźniej zostaje im przypisana sprawiedliwość. Tak więc jeśli sprawiedliwość przypisana zostaje na podstawie ludzkich uczynków, zasługi Chrystusa stają się bezwartościowe…

Łuk. 15:7 Mówię wam, że podobnie w niebie większa będzie radość z jednego pokutującego grzesznika niż z dziewięćdziesięciu dziewięciu sprawiedliwych, którzy nie potrzebują pokuty.

Podsumowując w pierwszym Kościele zakres semantyczny słowa upamiętanie występujący w każdej z rozważonych sytuacji wskazuje na następujący leskem, czyli ogólną definicję:

Metanoia to zmiana myślenia doktrynalnego rozumiana jako wiara, a konkretyzując chodzi wiarę w Niego jako ukrzyżowanego i zmartwychwstałego Mesjasza. Upamiętanie to wynikająca z odrodzenia i prowadząca do życia wiecznego wiara w zasługi Chrystusa, wcielonego Boga, Boga Trójjedynego przy jednoczesnym zrozumieniu osobistej grzeszności i niezdolności do samousprawiedliwienia

Historyczna ciągłość doktryny

Pierwotne żydowskie rozumienie metanoi potwierdza tezę cytowanego na początku Mounca. Udokumentowane jest to w Testamencie Dwunastu Patrarchów, dziele spisanym w języku greckim przez chrześcijan-Żydów, uczonych skupionych w diasporze aleksandryjskiej [3] pochodzącym z okresu między 70 a 150 rokiem I wieku. Tutaj metanoja funkcjonuje jako antynonim (przeciwieństwo) niewiary i posiada cechy oświecenia oraz poznania prawdy która zbawia.

„Albowiem prawdziwe upamiętanie [metanoia] według pobożności niszczy niewiarę i rozprasza ciemność, i oświeca oczy, i daje poznanie duszy, i kieruje umysł ku zbawieniu; a to, czego nie nauczył się od człowieka, poznaje dzięki upamiętaniu”. [4]

Podobne znaczenie metanoi rozumianej jako zmiana myślenia odnajdziemy

  • w powstałym ok 140 roku Pasterzu Hermasa [5]
    ,
  • u  Klemensa Aleksandryjskiego [6]
    .
  • i Tertuliana z Kartaginy [7].

Jest zatem to klasyczna definicja metanoi identyczna z proponowaną przez Reformatorów Lutra i Kalwina. Artur Cleveland Coxe, edytor amerykańskiego wydania dzieł Ojców Przednicejskich zwraca uwagę na ogromną wartość Testamentu Dwunastu Patriarrchów, ponieważ odzwierciedla ono „przekonania tysięcy nawróconych Żydów w pierwszym wieku” [8]

Historycznie rzecz ujmując nie ma żadnych podstaw do zmiany definicji metanoi tak aby upamiętanie czyli zmiana myślenia oznaczała teraz skruchę, żal za grzechy i zmianę postępowania czyli pokutę.

W tym samym tonie wypowiada się rodzima, Reformowana Konfesja Sandomierska:

„A przez upamiętanie rozumiemy zmianę umysłu i nawrócenie grzesznego człowieka, obudzono w nas przez słowo Ewangielii i przez Ducha Bożego, gdy człowiek nędzny poznaje w sobie wrodzone zepsucie i wszelką złość na podstawie Zakonu Bożego i tego przed obliczem Boga żałuje prawdziwie, ze skruszonem i pokornem sercem, nie tylko ze wstydem dobrowolnie wyznając grzechy i biadając, ale złorzecząc swym postępkom z obrzydzeniem samego siebie, i przedsiębiorąc stanowczą poprawę, że po wszystek czas swego życia, będzie postępował świątobliwie w bojaźni Bożej i we wszelkiej pobożności.” [9]

Nieco zamieszania może przyspożyć czytelnikowi użycie słowa nawrócenie.  Otóż i w tym przypadku upamiętanie i nawrócenie to wiara a nie zmiana stylu życia. Rzymski katolicyzm nawrócenie definiuje tradycyjnie na sposób legalistyczny: „nawrócenie jest procesem podjęcia świadomej decyzji zerwania z grzechem „ [10]

Jednakże słowo to użyte w tekście wyznania Sandomierskiego oznacza „zmienić wyznawane poglądy”. To poznanie wewnętrznego zepsucia jakiego dowodzi Boże Prawo, a przekonuje do tego Duch Święty. Skutkiem upamiętania i nawrócenia jest

  • samoobrzydzenie
  • żal za grzechy
  • skrucha
  • wyznanie grzechów
  • stanowcza poprawa (zatem z definicji nawrócenie nie może być stanowczą poprawą)

Nie inaczej nauczał Jan Kalwin. Przyjmijmy jego definicję, aby nie kusić Boga własnymi uczynkami rzekomo należącymi do metanoi.

„Nazwa upamiętania w języku hebrajskim pochodzi od nawrócenia lub powrotu, w języku greckim od zmiany zdania lub celu, a sama rzecz zgadza się z innymi pochodnymi, gdzie istota polega na tym, że odchodząc od siebie, powinniśmy zwrócić się ku Bogu, i odkładając nasz stary sposób myślenia, powinniśmy przybrać nowy.” [11]

Kazanie wygłoszone dnia 03.09.2023

Wersja audio

Przypisy

[1] Zobacz hasło „UPAMIĘTAĆ, UPAMIĘTANIE w Complete Expository Dictionary of Old and New Testament Words (Grand Rapids: Zondervan, 2006), s. 580-581
[2] John MacArthur, Komentarz do NT, Wydawnictwo Słowo Prawdy, Gdańsk 2015 s. 577
[3] Źródło: Wikipedia
[4] Testament Dwunastu Patriarchów, Testament Gada 5.7, ang. tłum. Robert Sinker
[5] Pasterz Hermasa używa metanoi jako zmiany zdania w Wizji 3 Rozdziale 7 oraz w Mandacie 11, źródło
[6] Klemens Aleksandryjski, Stromata 1.17.83
[7] Tertulian z Kartaginy, Przeciw Marcionowi 2.24
[8] Zobacz „Wprowadzenie” do Testamentów Dwunastu Patriarchów w The Ante-Nicene Fathers: Translations of the Writings of the Fathers down to A.D. 325. Pod redakcją Alexandra Robertsa i Jamesa Donaldsona (New York: Charles Scribner’s Sons, 1906), wydanie amerykańskie, tom. 8, str. 4
[9] Konfesja Sandomierska z 1570 roku, 14. O upamiętaniu i nawróceniu się człowieka do Boga,
[10] Leksykon duchowości katolickiej
[11] Jan Kalwin, Instytuty 3.3

Zobacz w temacie

Print Friendly, PDF & Email