Upamiętanie a wiara, uczucia i uczynki, część 2

utworzone przez | sty 30, 2023 | Egzegezy, Soteriologia: nauka o zbawieniu, Teologia reformowana

Przypomnienie

Gal. 5:4 Pozbawiliście się Chrystusa wszyscy, którzy usprawiedliwiacie się przez prawo; wypadliście z łaski.

Upamiętanie czyli greckie μετάνοια metanoia oznacza zmianę myślenia. Zwrot odbywa się w dwóch obszarach: 1) porzucenia własnej sprawiedliwości i uznanie ogromu osobistej grzeszności w oczach Bożych oraz 2) uznanie w pełni zadośćczyniącej ofiary Chrystusa jako jedynego sposobu odkupienia osobistej winy. Rezultatem (ale nie częścią składową) upamiętania są odpowiednio

a) skrucha (μεταμέλομαι metamelomai, por. Mat. 21:29) czyli odczuwany w sercu żal i wyrzuty sumienia za grzechy, szczera pokora, złamanie i zdrowa bojaźń przed Bogiem i Jego Słowem. Być skruszonym to doświadczyć niepokoju i wyrzutów sumienia oraz żałować za grzechy.

b) nawrócenie  (ἐπιστρέφω epostrefo, por. Mat. 13:15) polega na zmianie woli czego konsekwencją jest odwrócenie się od dawnego postępowania. Być nawróconym to podążać za Bożą moralnością wynikającą z Prawa.

Niestety postnicejski kościół odrzucił biblijną propozycję i oparł się na rzekomych wypowiedziach ojców kościoła czyli stosując tzw. florilegia dogmatyczne [1]. Według nowej epistemologii [2] do Bożej mądrości dodano mądrość ludzką.

Redefinicja terminu

W wyniku tego zabiegu utworzono nową definicję metanoi:

„Opłakiwanie przeszłych grzechów, zadanie sobie duchowego bólu i kary, wzbudzenie goryczy w sercu i zaprzestanie grzeszenia.”

Tak powstała pokuta, w Wulgacie określona przez Hieronima ze Strydonu łacińską frazą “poenitentiam agite” – czyńcie pokutę. W konsekwencji historycznego rozwoju błędu krew Chrystusa przestała być wystarczająca do oczyszczenia sumienia (Hebr. 9:14) ponieważ zamiast zmiany myślenia zbawczym remedium uczynione zostały watykańskie sakramenty.

A gdy wina była zbyt ciężka i poczucie grzeszności ciążyło w sercu penitenta nazbyt mocno, w użycie wchodziły głodówki, wystawianie się na ekstremalne temperatury, brak snu, cilicium czyli włosienica [3] i flagelancki bicz [4]. Kalwin podsumował ową zmianę w bardzo negatywny sposób:

„Tak sprytnie zdefiniowana pokuta dzieli się na skruchę serca, wyznanie ustami i zadośćuczynienie poprzez uczynki. Nie jest to bardziej logiczne niż ich definicja, chociaż można by pomyśleć, że spędzili całe życie na układaniu sylogizmów ” [5]

Interesującym dla naszego rozważania będzie tendencja pseudoreformowanych teologów (jak np. John MacArthur) do redefinicji metanoi jako zmiany postępowania i całkowitego posłuszeństwa Bogu, czyli faktycznie metanoia to dobre uczynki. Ta nowa definicja jest zgodna z promowaną przez MacArthura doktryną „zbawienia panującego Pana” [6] i w rzeczywistości śmiertelnie niebezpiecznie zbliża termin metanoia do rzymskokatolickiej definicji pokuty.

„Sakrament pokuty składa się z trzech aktów penitenta oraz z rozgrzeszenia kapłana. Aktami penitenta są: żal za grzechy, spowiedź lub ujawnienie grzechów przed kapłanem oraz postanowienie wypełnienia zadośćuczynienia i czynów pokutnych.” [7]

Historia Reformy

Protestantyzm odrzucił watykańską interpretację metanoi przywracając pierwotne znaczenie: upamiętanie to zmiana myślenia. Ale pierwsze przejawy zdrowego rozumu pojawiły się dzięki Bożej opatrzności jeszcze wewnątrz kościoła będącego matką wszystkich wszetecznic. Erazm z Roterdamu, zaciekły obrońca papizmu i herezji wolnej woli przyznaje, że zgodnie z greckim tekstem metanoia to zmiana myślenia:

„[to] greckie słowo [nie pochodzi] od kary, jak się wydaje niektórym [którzy to tłumaczą] z „pokuty”, podczas gdy bardziej prawdopodobne jest, że pochodzi ze „zrozumienia później”, a nawet od „opamiętanie się”, jest opisane zatem jakozmiana myślenia.” [8]

W XVI wieku Marcin Luter przekonany tekstem greckich manuskryptów napisał:

„Dowiedziałem się, że to słowo jest po grecku metanoia i pochodzi od meta i rzeczownika, czyli post i mentem, tak że poenitentia lub metanoia to „upamiętanie się” i jest to wiedza o własnym złu, zdobyta po przyjęciu kary i przyznaniu się do błędu;a to nie może się zdarzyć bez zmiany w naszym sercu i naszej miłości.Wszystko to odpowiada tak trafnie teologii Pawła, że nic, przynajmniej w mojej ocenie, nie może tak trafnie zilustrować św. Pawła.Potem poszedłem dalej i zobaczyłem, że metanoia może być wyprowadzona, choć nie bez przemocy, nie tylko z post i mentem, ale także z trans i mentem, tak że metanoia oznacza zmianę umysłu i serca.” [9]

Jan Kalwin podtrzymał definicję upamiętania. Powołując się na wczesnochrześcijańskich uczonych (wyrażając jedynie delikatną dezaprobatę względem użycia słowa ożywienie) o upamiętaniu mówi, że

„składa się z dwóch części, umartwienia i ożywienia. Przez umartwienie rozumieją smutek duszy i przerażenie, wywołane przekonaniem o grzechu i poczuciem sądu Bożego. […] Przez ożywienie rozumieją pocieszenie, które daje wiara, jak wtedy, gdy człowiek padł na twarz ze świadomością grzechu i porażony bojaźnią Bożą, a potem ujrzał jego dobroć, miłosierdzie, łaskę i zbawienie uzyskane przez Chrystusa, podnosi wzrok, zaczyna oddychać, nabiera odwagi i jakby przechodzi ze śmierci do życia.” [10]

Upamiętanie to zmiana myślenia. To zrozumienie swojej grzeszności, co wywołuje przerażenie widmem nieuniknionej zguby, po której nadchodzi całkowita ulga dzięki zapewnieniu Chrystusa o zbawieniu od tego grzechu. Człowiek wierzy w skończone dzieło Chrystusa, zadośćuczynienie w Jego krwi za grzechy wszystkich wybranych, za każdy jego osobisty grzech.

Upamiętanie to wiara.
.

Użycia Jezusowe

W tej części rozważania dokonana zostanie analiza tekstów biblijnych wykraczających poza użycie słowa μετάνοια metanoia w kontekście działalności Jana Chrzciciela. W wyniku analizy nowych sytuacji semantycznych (użycia Jezusa) uzupełniony zostanie leksem czyli abstrakcyjna jednostka znaczeniowa tego słowa (staramy się odnaleźć najszerszą możliwą definicję).

Jak dotąd użycia Janowe dowiodły iż nie rozumiał on tego słowa jako dobrych uczynków ale raczej jako wiarę w nadchodzącego Mesjasza, co potwierdza eksplicit tekst Pisma: Jan chrzcił chrztem upamiętania, mówiąc ludziom, aby uwierzyli w tego, który przyjdzie po nim, to znaczy w Jezusa Chrystusa. (Dzieje 19:4). Stąd upamiętanie dla Jana to zmiana myślenia. Rozwazmy kolejne przypadki, tym razem użycia tego słowa przez Jezusa Chrystusa.
.

Pierwsze świadectwo

Łuk. 5:30-32 30. A uczeni w Piśmie i faryzeusze szemrali, mówiąc do jego uczniów: Dlaczego jecie i pijecie z celnikami i grzesznikami? 31. Jezus zaś im odpowiedział: Nie zdrowi, lecz chorzy potrzebują lekarza. 32. Nie przyszedłem wzywać do upamiętania sprawiedliwych, ale grzeszników.

Analiza logiczna

  • Kontekst fragmentu wskazuje na akt przebywania Pana z najgorszymi grzesznikami: celnikami, którzy łupili naród żydowski podatkami oddając pewną ich część panom z Rzymu, zachowując nadwyżki dla siebie. Są to ludzie o najgorszej moralności, jako chciwcy są bałwochwalcami (werset 30, Kol. 3:5)
    .
  • Oskrażenie rzucają pijani własną legalistyczną sprawiedliwością faryzeusze,ci uznawali się za sprawiedliwych ponieważ w ich mniemaniu spełniali uczynki zakonu (werset 31)
    .
  • Chrystus oświadcza, że wzywa do upamiętania grzeszników a jednak nie wzywa samosprawiedliwych. Teraz, gdyby upamiętanie oznaczało zmianę postępowania zarzut faryzejski nie miałby najmniejszego sensu, ponieważ wtedy Chrystus wzywałby celników do spełniania uczynków zakonu co nie wzbudziłoby w faryzueuszach nic innego jak podziw.
    .
  • Wezwanie do upamiętania oznacza raczej zrozumienie swojej grzeszności i poszukiwania miłosierdzia u stóp Chrystusa i duchowego uzdrowienia czyli zbawienia (werset 31 Mat. 9:13; Marek 2:17)
    .
  • Dla kontrastu Chrystus zdaje się całkowicie drwić z oskarżycieli pokładających zaufanie w samych sobie

Znaczenie w kontekście: Upamiętanie oznacza w tym przypadku zmianę myślenia. Człowiek, który uznawał się za duchowo zdrowego musiał zmienić swoje myślenie i wezwany przez Lekarza dusz pokornie prosić Go o łaskę w celu oczyszczenia z grzechu.
.

Drugie świadectwo

Łuk.15:4-7 4. Któż z was, gdy ma sto owiec, a zgubi jedną z nich, nie zostawia dziewięćdziesięciu dziewięciu na pustyni i nie idzie za zgubioną, aż ją znajdzie? 5. Kiedy ją znajdzie, wkłada na swoje ramiona i raduje się. 6. A przyszedłszy do domu, zwołuje przyjaciół i sąsiadów i mówi im: Cieszcie się ze mną, bo znalazłem moją zgubioną owcę. 7. Mówię wam, że podobnie w niebie większa będzie radość z jednego upamiętującego się grzesznika niż z dziewięćdziesięciu dziewięciu sprawiedliwych, którzy nie potrzebują upamiętania.

Analiza logiczna

  • Ilustracją wyjaśniającą znaczenie upamiętania jest przykład zagubionej owcy, która jest poszukiwana przez pasterza, werset 4
    .
  • Jedynym aktywnym agentem w ilustracji jest pasterz, to on poszukuje owcy a nie ona jego, owca do sytuacji wnosi jedynie swoje całkowite zagubienie
    ..
  • Owca nie może uczynić nic aby zostać znalezioną, raczej zostaje odszukana przez pasterza, werset 5
    ,
  • Jeśli upamiętanie w tym przypadku miałoby oznaczać zmianę postępowania, ilustracja zagubionej owcy nie pasuje, ponieważ w takim razie owca sama by szła do pasterza
    .
  • Owce rozpoznają głos pasterza i gdy ci ich wzywają idą ku nim, wiedza ta jest powszechna wśród ludów pasterskich , tak więc ilustracja wskazuje na nieodpartą łaskę i skuteczne powołanie, czego rezultatem jest wiara (Jan 10:4-5, 27)
    .
  • Ponownie ci, którzy nie potrzebują upamiętania, najwyraźniej nie wiedzą, że są zgubieni, co tylko wzmacnia argument o składowej metanoi rozumianej jako rozpoznanie swojego grzechu, werset 7
    .

Znaczenie w kontekście: Upamiętanie zilustrowane przez odnalezienie zgubionej owcy odnosi się do zrozumienia stanu zagubienia i pragnienia bycia z pasterzem podążanie za jego głosem. Jest to bardzo dobra ilustracja wiary a konkretnie obiektu wiary – tak jak owce rozpoznają pasterza, tak chrześcijanie wierzą w Chrystusa i mają pewność przebaczenia grzechów przez Jego krew, mają miłość do Boga i Chrystusa rozlaną w ich sercach, nie dzięki własnym zasługom ale dzięki zasługom Chrystusa.
.

Trzecie świadectwo

Łuk.24:45-48 45. Wtedy otworzył ich umysły, żeby rozumieli Pisma. 46. I powiedział im: Tak jest napisane i tak Chrystus musiał cierpieć, i trzeciego dnia zmartwychwstać; 47.  I w jego imieniu ma być głoszona upamiętanie i przebaczenie grzechów wszystkim narodom, począwszy od Jerozolimy. 48. A wy jesteście tego świadkami.

Analiza logiczna

  • Kontekstem wypowiedzi o upamiętaniu jest centralne dzieło Chrystusa czyli Jego zadośćczyniąca śmierć krzyżowa oraz zmartwychwstanie, werset 46
    .
  • Zrozumienie zakresu i skutków śmierci i zmartwychwstania Chrystusa możliwe jest jedynie dzięki zewnętrznej interwencji Boga, dotyczy zatem wybranych, werset 45
    .
  • Wiedza o dziel Chrystusa czyli Jego śmierci i zmartwychwstaniu po trzech dniach w miejsce wybranych wynika z akceptacji Pisma Świętego jako nieomylnego źródła, werset 45
    .
  • Śmierć Chrystusa dotyczy wszystkich grzechów osób, za które umarł, werset 47
    .
  • Powyższe elementy czyli zadośćczyniąca śmierć w miejsce wybranych, zmartwychwstanie z grobu po trzech dniach oraz wynikająca z Pisma historyczność Chrystusa to są fundamentalne i nienaruszalne elementy zbawiającej Ewangelii (por. 1 Kor. 15:1-5), która ma być ponadto proklamowana przez kaznodziejów, werset 48
    .
  • Upamietanie zatem odnosi się do wiary w Ewangelię czyli w odpuszczenie grzechów ze względu na doskonałe dzieło Chrystusa.
    .
  • Upamiętanie nie odnosi się do zmiany postępowania czy skruchy
    .
  • Dodanie do upamiętania elementów zadośćuczynienia czy pełnego posłuszeństwa Bogu realizowanego przez dobre uczynki wprowadza do doktryny usprawiedliwienia elementy prawa przez co czyni Ewangelię nieskuteczną (Gal. 5:4)

Znaczenie w kontekście: doktryna upamiętania nie pochodzi z prawa, które ani jej nie wymaga, ani jej nie dopuszcza, ale z Ewangelii. Ewangelia dotyczy tego co uczynił Chrystus i nigdy nie odnosi się do aktów ludzkich. Stąd zakresem znaczeniowym upamiętania jest rozpoznanie własnej grzeszności i wiara w Ewangelię, konkretyzując obiektem tej wiary jest Chrystus, zakresem zaś skończone dzieło odkupienia i zadośćuczynienia za grzechy.
.

Dalsze wnioski

Po zapoznaniu się z trzema przykładami użycia słowa μετάνοια metanoia przez Jezusa Chrystusa dochodzimy do wniosku, że Pan głosił Ewangelię zbawienia z łaski bez uczynków zakonu, a w zasadzie przeciwstawioną fałszywemu poglądowi zbawienia z uczynków zakonu jaki proponowali faryzeusze i uczeni w Piśmie, czyli ci, którzy uważali się za zdrowych duchowo, sprawiedliwych, dzięki przestrzeganiu prawa. Wezwanie do upamiętania było wezwaniem do porzucenia tego błędnego poglądu i skierowanie oczu na vis maior, siłę wyższą czyli dzieło krzyża Chrystusa.

Rzymian 11:5-6 5. Tak i w obecnym czasie pozostała resztka według wybrania przez łaskę. 6. A jeśli przez łaskę, to już nie z uczynków, inaczej łaska już nie byłaby łaską. Jeśli zaś z uczynków, to już nie jest łaska, inaczej uczynek już nie byłby uczynkiem.

Upamiętanie w ustach Jezusa Chrystusa oznacza w tym przypadku zmianę myślenia. Względem grzechu, swojego stanu przed Bogiem oraz względem dzieła Pana, meki i horroru Kalwarii, które zbliżało się do Niego wielkimi krokami. Człowiek, wzywany był do porzucenia fałszywej drogi legalizmu judaistycznego i wejścia na drogę łaski.

Ale nie tylko to. Chrystus poprzez ilustrację ukazuje, że nikt sam nie może dokonać tego dzieła i raczej powinien polegać na Mesjaszu, dobrym Pasterzu, który odnajduje i leczy swoje owce.  Upamiętanie nie ma nic wspólnego z prawem i jego uczynkami, ponieważ odrzuca przekleństwo prawa dzięki skończonej ofierze Chrystusa, który oddał życie za wszystkie grzechy wszystkich wybranych do zbawienia.

Owoce towarzyszące upamiętaniu to:

  • Strach i dezorientacja
    .
  • Zrujnowane poczucie własnej wartości

Trzy rozważone sytuacje semantyczne wskazują na następujący leksem słowa metanoia:

Metanoia to wiara rozumiana jako zmiana myślenia: negatywnie o osobistym grzechu i praktykowanej religii jako nieskutecznym remedium na ten grzech co wzbudza poczucie zagubienia; oraz pozytywnie ukierunkowana na jedyne źródło zbawienia, czyli dzieło śmierci i zmartwychwstania Mesjasza, co prowadzi do zjednoczenia i bliskości, intymnej realacji z Bogiem w Osobie Mesjasza.

Historyczna ciągłość doktryny

Ponownie potwierdzenie historyczności definicji słowa upamiętanie znajdziemy Lutra i Kalwina oraz ich naśladowców. Protestancki teolog i historyk Kościoła Philip Schaff pisze:

„Reformatorzy wrócili do pierwotnej idei upamiętania jako ’transmutacji umysłu i uczuć’ (transmutation mentis et effectus – Luther)… Kalwin nie różnił się od Lutra, chociaż nie udało mu się uwypuklić bólu za popełniony grzech tak bardzo jak on.” [11]

Robert Wilkin z Grace Evangelical Society potwierdza:

„W przeciwieństwie do kościelnej definicji metanoi jako obejmującej skruchę, spowiedź i spełnianie aktów pokuty, Kalwin i Luter doszli do wniosku, że zachowała ona swoje klasyczne znaczenie „zmiany zdania”. zmiana umysłu, dzięki której ktoś rozpoznał własną grzeszność i potrzebę przebaczenia, a następnie zwrócił się z wiarą do Boga, aby zapewnił to przebaczenie w Chrystusie. W istocie więc Luter i Kalwin postrzegali zbawcze uapmiętanie jako zasadniczą część zbawczej wiary” [12].

W kwestii metanoi bądźmy jak Reformatorzy, patrząc na Pismo Święte jako jedyną regułę wiary i odrzucając zbędne florilegia, które zamiast prostować ścieżki wiary raczej wprowadzają zamieszanie w prostych umysłach. Nie musimy bowiem biczować się doktrynalnie nieustannie zadając pytania: czy żałowałem wystarczająco mocno? Czy odpowiednio zadośćuczyniłem? Czy jestem w pełni posłuszny wymaganiom Bożym? Pytania te zawsze prowadzą do ciemnego miejsca wyrażonego ostatecznym pytaniem

Czy jestem zbawiony?

Chrystus jest wszystkim. Jemu chwała Amen.

Kazanie wygłoszone dnia 27.08.2023

Przypisy

[1] Florilegium w średniowiecznej łacinie to określenie na zbiór cytatów pochodzących z dzieł najwybitniejszych autorytetów, najczęściej z dziedziny teologii lub filozofii
[2] Epistemologia to dział filozofii zajmujący się źródłem prawdy i poznaniem prawdy
[3] Włosienica noszona przez świętych, mnichów i ascetów po to, by oddalić pokusy cielesne oraz aby pamiętać o męczeńskiej śmierci Chrystusa. Noszona była także przez pokutujących za grzechy.
 [4] Flagelanci, biczownicy, kapnicy (łac. flagellum bat, bicz) – członkowie bractw religijnych, istniejących od XIII do XV wieku, głównie we Włoszech, Niemczech, później także w Hiszpanii i Polsce, które praktykowały publiczne biczowanie się jako formę pokuty. Byli pozytywnie oceniani przez Kościół katolicki i objęli znaczną część ludności różnych stanów. Zwłaszcza podczas wielkich epidemii charakterystyczne były procesje i wędrówki półnagich biczujących się do krwi kobiet i mężczyzn, często prowadzonych przez księży z krzyżami i flagami.
[5] Jan Kalwin, Instytuty 3.4.1
[6] MacArthur w książce Kingdom living here and now na s. 88 pisze: „Pozwólcie, że wtrącę ważne wyjaśnienie, o które pytają ludzie: czy prawdy i błogosławieństwa są zasadami, jak dostać się do królestwa, czy też są zasadami, jak żyć, gdy już się jest w królestwie? Odpowiedź brzmi: tak, są obydwoma“. Stąd metanoia zdefiniowana jako całkowite posłuszeństwo wspiera herezję u samych jej podstaw.
[7] KKK 1491
[8] Źródło Desiderius Erazm, Adnotacje do Nowego Testamentu, s. 17-18. Zobacz jego komentarze do rozdziału 3 Mateusza, dla „Poenitentiam agite”. Przełożył z łaciny J. Perreault.
[9] Źródło Marcin Luter, cytowany przez Barnasa Searsa w jego książce Luther: His Mental and Spiritual History, with Special Reference to Its Early Periods and the Opening Scenes of the Reformation (Londyn: 1857), s. 185-186
[10] Jan Kalwin, Instytuty 3.3.3
[11] Philip Schaff, redaktor, Encyklopedia religijna: lub słownik biblijnej, historycznej, doktrynalnej i praktycznej teologii (Edinburgh: T. & T. Clark, 1884), tom. 3, str. 2031, patrz wpis „UPAMIĘTANIE”.
[12] Robert Wilkin, „Upamiętaniei zbawienie, część 1: Doktryna upamiętania w historii Kościoła”, Journal of the Grace Evangelical Society, jesień 1988, tom. 1:1.

Zobacz w temacie

Print Friendly, PDF & Email