Recenzja książki “Ludzkie oblicza Boga” autorstwa Thoma Starka, część 2

utworzone przez | gru 31, 2021 | Egzegezy, Teologia biblijna

Ukryty politeizm w Biblii?

Psalm 18:30 Droga Boża jest doskonała, słowo PANA w ogniu wypróbowane. Tarczą jest dla wszystkich, którzy mu ufają.

W pierwszej części artykułu poruszona została kwestia nieomylności Pisma Świętego, wściekle zaatakowana przez Thoma Starka.  Będąc modernistą zarzucił on Słowu Bożemu iż jedynym argumentem dowodzącym nieomylności jest niepoparte tekstualnie samo twierdzenie Pisma. Pismo Święte zatem nieomylne według Pisma Świętego, podczas gdy lektura Biblii ma rzekomo dowodzić czegoś odwrotnego. Na tej podstawie Stark będący przeklętym heretykiem i wilkiem w owczej skórze doszedł do wniosków iż:

  • ludzcy autorzy Słowa jako omylni siłą rzeczy spisująć objawienie zawarli w nim błędy
    .
  • natchnienie przedstawiane jako ponadnaturalne działanie Boga, jest omylne i nie można w pełni mu ufać
    .
  • ergo: Bóg jako omylny jest wymysłem omylnych ludzi
    .

Dlatego też:

  • chrześcijanie fundamentalni trzymający się nieomylności Pisma są niebezpieczni
    .
  • takie chrześcijaństwo z jego koncepcją nieomylnego Boga należy zwalczać

Inną linią ataku Starka przeciwko nieomylności jest twierdzenie, że Biblia naucza o politeizmie we wczesnej części historii Izraela, gdzie Jahwe był tylko jednym z wielu bogów.

Stark uznaje, że Izajasz i późniejsi prorocy nauczali monoteizmu, i twierdzi, że oznacza to, iż przesłanie Biblii zmieniało się na przestrzeni lat, a to z kolei pokazuje, że Biblia jest w dużej mierze ludzką konstrukcją, a nie nieomylną inspiracją od Boga.

Politeizm Księgi Powtórzonego Prawa?

Stark odnajduje politeizm w Powtórzonego Prawa 32, Pieśni Mojżesza. Stark odwołuje się do wersji tego fragmentu ze Zwoju znad Morza Martwego, która brzmi:

“Gdy Najwyższy [עֶלְיוֹן֙ Elyon] podzielił narody, gdy rozdzielił synów Adama, ustalił granice narodów według liczby synów boga [lub bogów]. Częścią Jahwe był jego lud, Jakub – jego przydzielonym dziedzictwem.” (5 Mojż. 32:8-9)

עֶלְיוֹן֙ Elyon jest opisem, a nie imieniem, ale Stark widzi, że prawdopodobnie było to kiedyś imię Boga, który był postrzegany jako władca nad całą ziemią i wyższy od Jahwe. Ale dlaczego Elyon według Starka to nie Jahwe? Stark twierdzi, że Elyon musi być bogiem wyższym od Jahwe, ponieważ “ojciec nie daje spadku samemu sobie“. Niestety dla pana Starka, Biblia często używa tego języka tam, gdzie nie ma na widoku żadnego innego boga ani innego obdarowującego o jakiejkolwiek naturze.

Po pierwsze, słowo przetłumaczone jako “dziedzictwo” można przetłumaczyć jako “posiadanie”, więc istnienie dwóch stron – dającego i odbierającego – nie jest konieczną implikacją tego słowa.

נַחֲלָה nachalah – posiadanie, własność, dziedzictwo

Po drugie czytamy wersety takie jak , w których Mojżesz błaga Jahwe, aby “wziął nas za swoje dziedzictwo”, zamiast niszczyć Izrael za jego grzechy. Nie ma tu relacji ojciec-syn między Jahwe a innym bogiem, mimo że użyte jest słowo נָחַל nachal dziedzictwo (lub “posiadanie”). Podobnie jak w 5 Mojż. 32:8-9, “dziedzicem” jest Jahwe zachowujący naród izraelski wyłącznie dla siebie.

2 Mojż. 34:9 I powiedział: Jeśli znalazłem teraz łaskę w twoich oczach, Panie, niech Pan idzie, proszę, pośród nas, bo ten lud jest twardego karku. Wybacz nasze nieprawości i nasz grzech, a weź nas za dziedzictwo  (וּנְחַלְתָּֽנוּ unachalahu)

Po trzecie w Księdze Wyjścia jest mowa o tym, że Izrael jest jedyną własnością Jahwe, który jednocześnie jest właścicielem całej ziemi:

2 Mojż. 19:5 Dlatego teraz, jeśli posłuchacie mego głosu i będziecie przestrzegać mojego przymierza, będziecie moją szczególną własnością ponad wszystkie narody, bo do mnie należy cała ziemia.

Po czwarte Księga Powtórzonego Prawa 4:19-20 jest analogiczna do Księgi Powtórzonego Prawa 32:8-9, z tą różnicą, że Jahwe przydziela wszystkim narodom ciała niebieskie, a nie ziemię ziemską, biorąc jednocześnie Izraela w swoje wyjątkowe posiadanie:

5 Mojż. 4:19-20 19. I abyś – gdy podniesiesz swoje oczy ku niebu i ujrzysz słońce, księżyc i gwiazdy, cały zastęp niebios – nie dał się zwieść, by oddać im pokłon i im służyć, ponieważ PAN, twój Bóg, przydzielił je wszystkim ludom pod całym niebem. 20. Lecz PAN was wziął (לָקַ֣ח lakah) i wyprowadził z pieca do topienia żelaza, z Egiptu, abyście byli jego ludem, jego dziedzictwem, jak dziś jesteście.
.
5 Mojż. 32:8-9 8. Gdy Najwyższy rozdzielał dziedzictwa narodom, a oddzielał synów Adama, wyznaczył granice narodom według liczby synów Izraela. 9. Działem Jahwe jest bowiem jego lud, Jakub jest jego wydzielonym dziedzictwem.

Czasownik לָקַ֣ח lakah posiada rdzeń okreslany w j. hebrajskim jako Qal. To koniugacja (czy też binyan), w której pojawia się większość czasowników w słownikach hebrajskich. Binyan jest również nazywany pa’al (פָּעַל), od słownikowej formy czasownika oznaczającego „robić; czynić ; działać”. Jest to strona czynna czasownika.

Ten fragment pokazuje Jahwe biorącego (לָקַ֣ח lakah – czasownik czynny, nie otrzymujący) jeden naród jako swoje własne, niepowtarzalne dziedzictwo; nie ma wyższego boga, który dałby mu Izrael. Jahwe jest właścicielem wszystkich i wszystkiego we wszechświecie, jednak Izrael jest dziedzictwem Jahwe w tym sensie, że zobowiązuje się On do wyjątkowego zachowania tego konkretnego narodu na wieki wieków w celu oddawania czci tylko Jemu.

Po piąte Inną cechą księgi Powtórzonego Prawa 32, którą Stark ignoruje, jest to, że wersety 17 i 21 mówią, iż bogowie innych narodów “nie są bogami“, lecz w rzeczywistości demonami lub posągami.

5 Mojż. 32:17, 21 17. Składali ofiary demonom, a nie Bogu; nowym bogom, których nie znali, świeżo przybyłym, których się nie bali wasi ojcowie… 21. Oni mnie pobudzili do zazdrości tym, co nie jest Bogiem; rozdrażnili mnie swymi marnościami. Ja też pobudzę ich do zazdrości tymi, którzy nie są ludem, rozdrażnię ich przez głupi naród.

Jest to ważne dla zrozumienia użytego słowa “bogowie” w Biblii. Tak zwani bogowie innych narodów są demonami, zwykłymi posągami lub władcami, którzy mają reprezentować Boga w sprawach sprawiedliwości. Nie są oni tak naprawdę bogami w sensie Stwórcy nieba i ziemi, a jednak ten fragment wciąż wykorzystuje popularną konwencję językową, nazywając ich “bogami”. Tylko dlatego, że Biblia mówi o “bogach”, nie jest to dowód na to, że uznaje się istnienie istot gdziekolwiek zbliżonych do tego samego statusu ontologicznego, co Jahwe, Stwórcę nieba i ziemi. Zakładanie, że jest inaczej, prowadzi do błędu ekwiwokacji.

5 Mojż. 32:31 Bo ich skała nie jest jak nasza Skała, nasi wrogowie sami są sędziami.

Po szóste ostatnią cechą księgi Powtórzonego Prawa 32, z którą Stark nie do końca się liczy, jest werset 39, w którym Jahwe mówi:

5 Mojż. 5:32:39 Spójrzcie teraz, że to ja, tylko ja jestem, a nie ma innych bogów oprócz mnie. Ja zabijam i ożywiam, ja ranię i ja leczę, i nikt nie wyrwie z mojej ręki.

Stark słusznie zauważa, że zwrot ten oznacza, iż mówiący twierdzi, że jest największy, ale niekoniecznie jedyny w swoim rodzaju. [5] Jednak werset 39 zaprzecza twierdzeniu Starka, że wcześniej w pieśni Elyon jest przedstawiany jako bóg większy od Jahwe. W kontekście pieśni mówiącej, że bogowie innych narodów nie są “żadnymi bogami“, stwierdzenie przez Jahwe, że “nie ma nikogo poza mną” oznacza, że jest On jedynym prawdziwym Bogiem. On jest największym spośród wszystkich tak zwanych bogów, ponieważ jest jedynym w swojej klasie ontologicznej, Stwórcą nieba i ziemi.
.

Politeizm Psalmu 82?

Innym miejscem, w którym Stark znajduje politeizm, jest Psalm 82. Psalm ten mówi po części:

Psalm 82:1, 6-7 1. Bóg stoi w zgromadzeniu Bożym, pośród bogów sprawuje sąd… 6. Powiedziałem: Jesteście bogami i wszyscy wy jesteście synami Najwyższego. 7.  Lecz pomrzecie jak inni ludzie i upadniecie jak jeden z książąt.

Rzekomo mocnym dowodem Starka na to, że kontekst pogański był kontekstem pierwotnym, jest to, że język o boskiej radzie bogów w Psalmie 82 jest taki sam jak w religiach Ugarit, starożytnej Grecji i wszystkich innych politeistycznych religiach Starożytnego Bliskiego Wschodu (ANE), dlatego te części Biblii musiały wywodzić się z tych religii ANE.

Po pierwsza w kontekście całej Biblii Bóg panuje nad wszystkimi innymi władzami i nad całym wszechświatem, ponieważ jest jedynym Stwórcą wszystkiego, co istnieje. Niezależnie od tego, czy ci synowie Boży byli istotami materialnymi czy niematerialnymi, w Psalmie 82 nie ma niczego, co byłoby sprzeczne z monoteizmem w sensie jednego Stwórcy nieba i ziemi oraz różnych innych istot, zarówno niematerialnych, jak i cielesnych, które sprawują władzę pod Stwórcą. To, że to samo słowo “bóg” jest stosowane zarówno do Stwórcy, jak i do niektórych stworzeń, nie dowodzi, że opisywany jest dokładnie ten sam typ istoty. Jest to po prostu błąd ekwiwokacji.

Patrzenie tylko na podobieństwa, a nie na różnice, jest płytką religią porównawczą. Materiał ugarycki nie mówi o pochodzeniu świata; po prostu różni bogowie walczą ze sobą. Jeśli chodzi o mitologię grecką, Zeus był królem bogów, ponieważ pokonał swojego ojca, który pokonał swojego ojca, a ostatecznie bogowie i wszystko inne powstało z chaosu [6]. Jak zauważył Apostoł Paweł, różnica między Zeusem a Bogiem, któremu służył, polega na tym, że ten ostatni jest Stwórcą wszystkiego, co istnieje

Dzieje 14:8-18 13. Wtedy kapłan ze świątyni Jowisza (rzymska wersja greckiego Zeusa), która była przed miastem, przyprowadził do wrót woły i wieńce i razem z ludem chciał złożyć ofiarę. 14. Gdy usłyszeli o tym apostołowie Barnaba i Paweł, rozdarli swoje szaty i wpadli między tłum, wołając; 15. Ludzie, co robicie? My też jesteśmy ludźmi, podlegamy tym samym doznaniom co wy. Głosimy wam, abyście się odwrócili od tych marności do Boga żywego, który stworzył niebo, ziemię, morze i wszystko, co się w nich znajduje.

Różnica między chaosem będącym początkiem wszystkich rzeczy a absolutnym Umysłem będącym początkiem rzeczy jest filozoficznie ogromna [7].

Po drugie podczas gdy niematerialne istoty będące synami Bożymi w Psalmie 82 nie byłyby niezgodne z monoteizmem, ostatni wers psalmu mówi, że ci synowie Boży umrą jak każdy ludzki książę, a tekst pomiędzy tymi cytatami wskazuje, że właśnie tacy są. Wersety 2-4 mówią:

2. Jak długo będziecie sądzić niesprawiedliwie i trzymać stronę niegodziwych? Sela. 3. Bierzcie w obronę ubogiego i sierotę, oddajcie sprawiedliwość strapionemu i potrzebującemu. 4. Wyzwólcie biedaka i nędzarza, ocalcie go z ręki niegodziwych.

Potępienie tych “bogów” za niesprawiedliwe sądzenie poprzez okazywanie stronniczości złym i nieudzielanie sprawiedliwości strapionym i sierotom ma o wiele więcej sensu w kategoriach ludzkich sędziów niż niematerialnych bogów. Potępianie przez Boga niesprawiedliwych sędziów za tego rodzaju rzeczy jest częstym motywem w całej Biblii

Izaj. 1:23 Twoi książęta są buntownikami i wspólnikami złodziei. Każdy z nich kocha dary, goni za nagrodą; sierocie nie wymierzają sprawiedliwości, a sprawa wdowy do nich nie dociera.
.
Amos 5:12 Znam bowiem wasze wielkie przestępstwa i ogromne grzechy: uciskacie sprawiedliwego, bierzecie łapówkę i wypaczacie sprawy ubogich w bramie.
.
Dan 4:27 Dlatego, królu, niech ci się spodoba moja rada i przerwij swoje grzechy sprawiedliwością, a swoje nieprawości miłosierdziem nad biednymi; może przedłuży się twój pokój.

Jest to tradycyjna żydowska interpretacja tego Psalmu i ta, którą przyjmuje Jezus, jak przyznaje sam Stark. [8]

Jan 10:34 Jezus im odpowiedział: Czy nie jest napisane w waszym Prawie: Ja powiedziałem: Jesteście bogami?

Jeśli Psalm 82 wyraźnie naucza politeizmu, jak twierdzi Stark, to zadziwiające, że Jezus, wszyscy inni starożytni żydowscy badacze Pisma Świętego i chrześcijańscy teologowie nigdy go tak nie postrzegali, ale współcześni oświeceniowi badacze znaleźli w nim to, co służyło tylko ich ideologii.

Po trzecie sformułowanie “synowie boży” lub jego odpowiednik bezsprzecznie odnosi się do ludzi w wielu fragmentach

5 Mojż. 14:1 Jesteście dziećmi PANA, swojego Boga. Nie będziecie się kaleczyć ani robić łysiny między swymi oczyma po umarłym;
.
Psalm 73:15 Gdybym powiedział: Będę mówił tak samo, skrzywdziłbym ród twoich synów.
.
Oz. 1:10 Jednak liczba synów Izraela będzie jak piasek morski, którego nie można zmierzyć ani zliczyć. I stanie się, że w miejscu, gdzie im mówiono: Nie jesteście moim ludem, będzie się do nich mówić: Wy jesteście synami Boga żywego.

Często słyszy się twierdzenie, że “synowie Boży” w Księdze Rodzaju 6 byli upadłymi aniołami, ale każde pojedyncze odniesienie w tym rozdziale obwinia o nadchodzący sąd potopu “człowieka”, który jest “ciałem”, a nie aniołów czy inne niematerialne istoty. Jak argumentuje dr David Livingston, “synowie Boga” w Księdze Rodzaju 6 byli najprawdopodobniej władcami, tak jak wskazuje na to kontekst Psalmu 82. [9]
,.

Paradygmat nieodrodzonego umysłu

Stark zakłada, że jedynym paradygmatem dla zrozumienia podobieństw między religią biblijną a innymi religiami jest to, że inne religie pojawiły się najpierw, a religia biblijna wyewoluowała z tych religii i stopniowo rozwinęła pewne odmienne wierzenia. To jednak zakłada ewolucyjny pogląd na religię, a nie bierze pod uwagę historii świata przedstawionej w Księdze Rodzaju. Niewątpliwie różni przodkowie Izraelitów wyznawali pogańskie wierzenia, ale to nie znaczy, że biblijna doktryna rozwinęła się z pogaństwa.

Alternatywny paradygmat poważnie traktuje przepływ historii przedstawiony w Księdze Rodzaju, w którym monoteizm pojawił się jako pierwszy, a politeizm był późniejszym wypaczeniem. W kontekście stworzenia przez Boga człowieka na swój obraz, aby służył jako Boży przedstawiciel do panowania nad ziemią  ma sens stwierdzenie, że człowiek jest “synem Boga”, ponieważ syn odzwierciedla obraz swego ojca.

1 Mojż. 1:26 Potem Bóg powiedział: Uczyńmy człowieka na nasz obraz według naszego podobieństwa; niech panuje nad rybami morskimi i ptactwem niebieskim, nad bydłem i całą ziemią oraz nad wszelkimi zwierzętami pełzającymi, które pełzają po ziemi.

Jako reprezentujący Boga władca nad stworzeniem, człowiek mógłby nawet być określany mianem “boga”, ale tylko w sensie reprezentacyjnym, tak jak policja jest określana mianem “prawa”. Człowiek był “prawem” nad stworzeniem, ponieważ człowiek miał wykonywać i egzekwować prawo Boże jako reprezentant Boga nad stworzeniem.

Relacja o kuszeniu Adama i Ewy ukazuje człowieka, który próbował upodobnić się do Boga w nieuprawnionym sensie decydowania o tym, co dobre i złe, autonomicznie od Boga. Wraz z upadkiem narodziła się pierwsza forma politeizmu. Bezprawne deifikowanie człowieka zmieszało się z pierwotnym, dobrym sensem rządzenia pod zwierzchnictwem Boga, tak że władcy nazywali siebie bogami i twierdzili, że są potomkami bogów, których wymyślili, aby uprawomocnić swoje rządy w oczach ludu.

Po potopie Noe i pozostałych siedmiu czcili jedynego, prawdziwego Boga, Stworzyciela nieba i ziemi, lecz wkrótce ich potomstwo odeszło od niego i ponownie popadło w politeizm – czcząc człowieka, inne aspekty stworzenia i bogów z własnej wyobraźni. Nadal nosili w sobie różne idee z pierwotnej wiedzy o Bogu, ale zostały one zmieszane z ich różnymi fałszywymi doktrynami.

Nawet jeśli obraz Boga został zniekształcony w człowieku przez grzech, nie został on wymazany. Człowiek nadal będzie istotą oddającą cześć, choć w zdeformowany sposób. Kiedy Bóg oddzielił Abrahama i spadkobierców obietnicy Abrahamowej od kultury pogańskiej, doktryna przekazana narodowi wybranemu przez specjalne objawienie Boże zawierała zarówno podobieństwa, jak i różnice z religiami pogańskimi z powodu, o którym była mowa powyżej.

  • Najpierw przyszła religia biblijna,
  • a potem pogańska.

Objawienia dla Hebrajczyków były przywróceniem pierwotnego kultu Stwórcy. Krótko mówiąc, politeizm wszystkich kultur ANE był zepsuciem stwórczego statusu człowieka jako przedstawiciela Boga na ziemi.

Mogą też istnieć podobieństwa między objawieniem biblijnym a pismami kultury nieizraelskiej, ponieważ objawienie biblijne posługuje się podobnym językiem i może wykorzystywać popularne w tych kulturach sposoby mówienia, aby porozumiewać się z Izraelitami. Niemniej jednak prorocy, którzy wydali biblijne objawienie, używali dostępnego języka, aby nieustannie przeciwstawiać to objawienie różnym ideom i praktykom otaczającej kultury, nawet kultury izraelskiej, ponieważ Izraelici byli często uwodzeni, aby naśladować religie pogańskie, które ich otaczały.

W tym sensie objawienie biblijne nie wywodzi się z innych kultur ANE ani nawet z kultury izraelskiej.

Przysłów 30:5 Każde słowo Boga jest czyste; on jest tarczą dla tych, którzy mu ufają.

Przypisy końcowe:

[5] Ludzkie twarze Boga, s. 75.
[6] „Bez formy i pustka” Genesis 1 nie jest równoznaczna z chaosem, z którego zbudowany jest świat w politeistycznej mitologii. Zobacz David T. Tsumura, Genesis and Ancient Near Eastern Stories of Creation and the Flood: An Introduction.
[7] Zobacz diagram Van Tila.
[8] Ludzkie twarze Boga, s. 51.
[9] David Livingston, Kim byli Synowie Boga w Genesis 6?

Na podstawie źródło

Zobacz w temacie

Print Friendly, PDF & Email