Przez wiarę i z wiary

utworzone przez | maj 31, 2023 | Soteriologia: nauka o zbawieniu

Kwestia najwyższej wagi

Psalmy 143:2 A nie stawiaj przed sądem swojego sługi, bo nikt z żyjących nie będzie usprawiedliwiony przed tobą.

Pilne pytanie winnego, ale upamiętującego się grzesznika brzmi: jak mogę być sprawiedliwy przed Bogiem, moim sędzią?

To, że każdy człowiek nie zadaje tego pytania i nie zadaje go z żarliwością, która nie zostanie zaspokojona, dopóki nie uzyska odpowiedzi, jest dowodem grzesznej głupoty i głupiej grzeszności natury ludzkiej. Ten sam mężczyzna, który z zaciekłą energią i wielkimi wydatkami stara się poprawić swój zamach golfowy i ta sama kobieta, która jest niespokojna, dopóki nie straci pięciu kilogramów, nie wykazują absolutnie żadnego zainteresowania kwestią dotyczącą ich błogosławieństwa i pokoju w tym życiu i ich szczęścia lub tragedii w wieczności.

Niezależnie od braku zainteresowania tą kwestią ze strony większości ludzkości, kwestia ta ma fundamentalne znaczenie.

Biblijna odpowiedź

Odpowiedź Ewangelii biblijnej na to fundamentalne pytanie brzmi „przez wiarę” i „z wiary”. Chociaż pytanie i odpowiedź pojawiają się w całym Piśmie Świętym, wyróżniają się dwa fragmenty. Jednym z nich jest List do Rzymian 3:9–5:1. Drugi to List do Galacjan.

List do Rzymian odpowiada na pytanie o możliwość usprawiedliwienia w następujący sposób:

Rzym. 3:28 człowiek zostaje usprawiedliwiony przez wiarę, bez uczynków prawa

Odpowiedź z Listu do Galacjan jest taka sama:

Gal. 2:16 Wiedząc, że człowiek nie jest usprawiedliwiony z uczynków prawa, ale przez wiarę w Jezusa Chrystusa…

Zgodnie z tą odpowiedzią tekst dodaje:

…i my uwierzyliśmy w Jezusa Chrystusa, abyśmy byli usprawiedliwieni z wiary Chrystusa, a nie z uczynków prawa, dlatego że z uczynków prawa nie będzie usprawiedliwione żadne ciało

Wskazując, że ta prawda jest sercem Ewangelii zbawienia z łaski, Chrystus Jezus uczynił ją mocą swojej Reformacji Kościoła w XVI wieku. Chociaż dzieci Reformacji kojarzą propagowanie i obronę usprawiedliwienia przez wiarę z Reformatorem Marcinem Lutrem, i słusznie, Jan Kalwin w pełni zgadzał się z Lutrem, zarówno co do znaczenia, jak i wagi prawdy, że usprawiedliwienie jest przez wiarę, nie z uczynków.
.

Historyczność wiary

Wyrażając nie tylko świadectwo Biblii, ale także pełną zgodność Kalwina z Lutrem co do usprawiedliwienia przez wiarę, wszystkie wyznania Reformowane wyznają usprawiedliwienie przez wiarę.

Artykuł 11 39 Artykułów Kościoła Anglikańskiego stwierdza:

„To, że jesteśmy usprawiedliwieni tylko przez wiarę, jest najzdrowszą doktryną” [1]

Artykuł 23 Belgijskiego Wyznania Wiary, credo kościołów Reformowanych, oświadcza, że

„posłuszeństwo Chrystusa ukrzyżowanego… staje się naszym, gdy w niego wierzymy”. [2]

Podobnie Reformowany Katechizm Heidelberski odpowiada na pytanie:

„W jaki sposób jesteś usprawiedliwiony przed Bogiem?”
.
„Tylko przez prawdziwą wiarę w Jezusa Chrystusa”[3].

Prezbiteriańskie Westminsterskie Wyznanie Wiary naucza, że Bóg usprawiedliwia przez

„sprawiedliwość, która jest im przypisana, nie wynika z ich wiary, ani z posłuszeństwa zwiastowanej Ewangelii, lecz jedynie z posłuszeństwa Chrystusa. Ci, którzy zostają usprawiedliwieni, przyjmują i opierają się przez wiarę na sprawiedliwości Chrystusa.”. [4]

Definicja wiary

Związek zbawczej łaski usprawiedliwienia z wiarą sprawia, że musimy wiedzieć, czym jest wiara. Konieczność tej wiedzy jest w naszych czasach potęgowana przez przedstawianie wiary jako nic więcej niż uczucie podniecenia, emocjonalnego uniesienia. Wiara nie jest uczuciem, emocją.

Hebr. 11:1 A wiara jest pewnością tego, czego się spodziewamy, i przekonaniem o tym, czego nie widzimy.

W rzeczywistości wiara jest

  • poznaniem przez wybranego do zbawienia grzesznika Jezusa Chrystusa objawionego w natchnionym Piśmie Świętym i głoszonego w Ewangelii jako Zbawiciela od grzechu oraz
    .
  • konsekwentną ufnością grzesznika w tym Jezusie Chrystusie, z całego serca, dla przebaczenia grzechów i sprawiedliwość z Bogiem.

Rzeczywiście, wiara ufa Jezusowi Chrystusowi w sprawie całego zbawienia. Ale teraz nasze zainteresowanie, ponieważ jest to również podkreślone w Piśmie Świętym, polega na zaufaniu wiary Chrystusowi co do sprawiedliwości.

To, że wiara, przez którą grzesznik jest usprawiedliwiony, jest zarówno wiedzą, jak i ufnością, jest opisem wiary w Katechizmie Heidelberskim.

Na czym polega prawdziwa wiara?
.
Polega ona zarówno na pewności poznania, dzięki któremu uznaję za prawdę wszystko, co Bóg objawił w swoim Słowie, jak też na głębokim zaufaniu, które stwarza we mnie Duch Święty przez Ewangelię. To ona daje mi pewność, że nie tylko inni, ale także i ja otrzymałem od Boga odpuszczenie grzechów, dar sprawiedliwości i wiecznego szczęścia, a wszystko to otrzymałem wyłącznie z Jego łaski, jedynie dzięki zasłudze Jezusa Chrystusa.[5]

To, że wiara jest wiedzą o Chrystusie objawionym w Piśmie Świętym jest nauczaniem Jana, wyznaniem Piotra o Jezusie jako Chrystusie:

Jan 6:69 A my uwierzyliśmy i poznaliśmy [gr. ἐγνώκαμεν egnokamen – dowiedzieliśmy się], że ty jesteś Chrystusem, Synem Boga żywego
.
Jan 17:3 A to jest życie wieczne, aby poznali [gr. γινώσκωσιν ginoskosin– mogli wiedzieć] ciebie, jedynego prawdziwego Boga i tego, którego posłałeś, Jezusa Chrystusa

Prawdziwa wiara to także zaufanie do Jezusa Chrystusa lub poleganie na nim, zgodnie z Listem do Efezjan

Efez. 3:12 W Nim [Chrystusie Jezusie, naszym Panu] mamy śmiałość i przystęp z ufnością przez wiarę jego”

Zaufanie wiary do Chrystusa, a właściwie ostatecznie do Boga, który obiecał Chrystusa, jest na pierwszym planie we fragmencie Starego Testamentu, który jest szczególnie widoczny w debacie dotyczącej usprawiedliwienia przez wiarę. Fragment pochodzi z Księgi Rodzaju

1 Mojż. 15:6 I uwierzył [Abraham] w Pana; i poczytano mu to za sprawiedliwość

Wyjaśnienie Pawła dotyczące Księgi Rodzaju 15:6 podkreśla ufny aspekt wiary Abrahama

Rzym. 4:20-22 I nie zachwiał [Abraham] się z powodu niewiary w obietnicę Boga, ale umocnił się wiarą i oddał chwałę Bogu; Będąc też pewien tego, że to, co on obiecał, ma moc też uczynić. Dlatego zostało mu to poczytane za sprawiedliwość

Niewiara jest zwątpieniem – zdumieniem wobec Bożej obietnicy. Wiara to pewność lub zaufanie — pełne przekonanie, że Bóg może i spełni to, co obiecuje.
.

Usprawiedliwienie „przez” wiarę

Rzym. 5:1 Będąc więc usprawiedliwieni przez wiarę, mamy pokój z Bogiem przez naszego Pana Jezusa Chrystusa;

Przez tę wiarę, przez wiarę, która jest poznaniem i zaufaniem Bogu jako Bogu i Ojcu Jezusa Chrystusa, winny grzesznik zostaje usprawiedliwiony. Wiara jest ustanowionym przez Boga środkiem lub narzędziem Jego aktu usprawiedliwienia grzeszników. Poprzez wiarę Bóg usprawiedliwia grzesznika.

  • Wiara jest narzędziem, przez które Bóg przyznaje winnemu grzesznikowi sprawiedliwość Chrystusa, przypisując ją grzesznikowi.
    ,
  • Wiara jest środkiem, za pomocą którego winny grzesznik otrzymuje od Boga sprawiedliwość Chrystusa przez przypisanie.
    ,
  • Wiara jest środkiem, za pomocą którego Bóg udziela, a grzesznik otrzymuje, sprawiedliwość Chrystusa poprzez przypisanie do własnej świadomości grzesznika, tak że grzesznik sam jest świadomy i pewny swojego przebaczenia i prawości.

W przypowieści o faryzeuszu i celniku Jezus pokazuje celnika, który zaufał miłosierdziu Bożemu w Jezusie Chrystusie, wraca do domu usprawiedliwiony, to znaczy świadomy i pewny swojej sprawiedliwości przed Bogiem Sędzią. Wiedza i zaufanie celnika do Jezusa jako Zbawiciela była jego wiarą, dzięki której celnik został usprawiedliwiony.

Łuk. 18:14 Mówię wam, że raczej ten odszedł do swego domu usprawiedliwiony, a nie tamten.

To, co Katechizm Heidelberski nazywa „pewną wiedzą” i „głębokim zaufaniem”, to po prostu dwa aspekty wyznaczonych środków usprawiedliwienia, a mianowicie wiary. [6]

Kiedy wybrany, ale winny grzesznik wierzy, Bóg ogłasza werdykt: „Niewinny!” w duszy grzesznika za pośrednictwem wiary grzesznika, zmieniając w ten sposób stan grzesznika, czyli pozycję prawną przed niebiańskim sędzią, z winy na niewinność w świadomości grzesznika.
.

Odpowiednie narzędzie

Wiara jest odpowiednim narzędziem usprawiedliwienia.

Po pierwsze, ponieważ jest zasadniczo więzią jedności z Jezusem Chrystusem. Tak więc Katechizm Heidelberski opisuje wiarę, kiedy identyfikuje tych ludzi, którzy zostali zbawieni przez Chrystusa, jako

„tylko ci, którzy prawdziwą wiarę łączą z Chrystusem i przyjmują wszystkie jego dobrodziejstwa.”[7].

Jeśli ktoś jest „wszczepiony” w Chrystusa przez wiarę, wiara jest więzią zjednoczenia z Chrystusem. Jako więź wszczepienia w Chrystusa, wiara w swoim działaniu jest poznaniem i zawierzeniem Chrystusowi, który jest sprawiedliwością grzesznika u Boga. Wiara jest odpowiednim narzędziem usprawiedliwienia, ponieważ obejmuje i przyjmuje Jezusa Chrystusa.

Po drugie wiara jest odpowiednim narzędziem usprawiedliwienia, ponieważ wiara jako taka jest wyrzeczeniem się wszelkiej pracy na rzecz sprawiedliwości. We wszystkich biblijnych ujęciach usprawiedliwienia, zwłaszcza w Nowym Testamencie, kontrast między wiarą w sprawiedliwość a działaniem na rzecz sprawiedliwości jest wyraźny i fundamentalny.
.

Znaczenie frazy „przez” wiarę

To, że usprawiedliwienie jest „przez wiarę”, oznacza, że usprawiedliwienie nie jest przez czy z powodu uczynków, to znaczy uczynków samego grzesznika. Wiara jako narzędzie usprawiedliwienia wyklucza uczynki jako narzędzie. To jest implikacja „przez wiarę”, którą Apostoł wyciąga w Liście do Galacjan

Gal. 2:16 Wiedząc, że człowiek nie jest usprawiedliwiony z uczynków prawa, ale przez wiarę w Jezusa Chrystusa

Podobnie List do Rzymian przedstawia wiarę jako zakazanie uczynków jako środka usprawiedliwienia grzesznika:

Rzym. 3:28 Tak więc twierdzimy, że człowiek zostaje usprawiedliwiony przez wiarę, bez uczynków prawa

Sprawiedliwość usprawiedliwienia nie polega, nie jest osiągana przez, nie jest spowodowana i nie jest zależna od własnych dobrych uczynków grzesznika. To jest zdumiewające, chwytające za serce, pocieszające przesłanie Ewangelii o usprawiedliwieniu przez wiarę. Usprawiedliwienie, które jest podstawą wszelkiego zbawienia i samo w sobie jest zbawczym aktem Boga par excellence, jest łaskawym aktem Boga — „przez wiarę” — a nie dokonaniem samego grzesznika — „przez uczynki prawa”.

W tym kluczowym punkcie, dotyczącym usprawiedliwienia winnego grzesznika przed Bogiem, chrześcijańska Ewangelia różni się radykalnie od orędzia zbawienia wszystkich innych religii, w tym kultów. Wszystkie inne religie w taki czy inny sposób czynią  uczynki ludzi zasługami dla zbawienia.
.

Fałszywa podstawa usprawiiedliwienia

Wprowadzając ludzkie uczynki do usprawiedliwienia, rzymski katolicyzm, Arminianizm i współczesna herezja federalnej wizji zaprzeczają chrześcijańskiej Ewangelii w jej sercu i wyraźnie pokazują, że głoszą inną ewangelię, która nie jest Ewangelią. [8]

Gal. 1:6-7 Dziwię się, że tak szybko dajecie się odwieść od tego, który was powołał ku łasce Chrystusa, do innej ewangelii, która nie jest inną; są tylko pewni ludzie, którzy was niepokoją i chcą wypaczyć ewangelię Chrystusa.

Uczynki są wyłączone z usprawiedliwienia. Wiara jako środek lub narzędzie usprawiedliwienia wyklucza uczynki jako środek. Żaden czyn samego grzesznika nie stanowi o jego sprawiedliwości przed Bogiem, ani w całości, ani w części.

  • Wykluczone są ceremonialne dzieła Starego Testamentu.
    ,
  • Wykluczone są również dobre uczynki, które pochodzą z prawdziwej wiary i są wykonywane zgodnie z prawem Bożym dziesięciu przykazań.

Aby utrzymać swoją doktrynę, że dobre uczynki wierzących stanowią przynajmniej część ich sprawiedliwości przed Bogiem i przyczyniają się do ich usprawiedliwienia, Rzym i ludzie federalnej wizji ograniczają „uczynki prawa” w Liście do Rzymian 3 i 4 oraz w Liście do Galacjan do posłuszeństwa prawu ceremonialnemu Starego Testamentu. Apostoł jedynie zaprzecza zatem, że uczynki posłuszeństwa prawu ceremonialnemu są częścią usprawiedliwienia grzesznika.

„Uczynki zakonu”, które są wyłączone ze środków usprawiedliwienia w Liście do Rzymian 3:28, są jedynie uczynkami posłuszeństwa prawu ceremonialnemu. Lub jeśli ci heretycy mają trudności z ograniczeniem czynów prawa, przez które grzesznicy nie są usprawiedliwieni do posłuszeństwa prawu ceremonialnemu – naciągane nawet dla tych egzegetycznych czarodziejów – wyjaśniają czyny prawa jako jedynie złe i przestarzałe żydowskie uczynki.

Ten fragment egzegetycznej baśni pozwala Rzymowi i federalnej wizji wyjaśnić List do Rzymian 3:28 jako nauczanie, że człowiek jest usprawiedliwiony przez wiarę i uczynki posłuszeństwa moralnemu prawu Bożemu. Tak więc usprawiedliwienie jest przez wiarę i ostatecznie przez uczynki.
.

Heretycka argumentacja

W swojej przedmowie do obrony teologii usprawiedliwienia z uczynków przez kanadyjskiego teologa reformowanego, Ralpha F. Boersemy, Shepherd zarzuca teologom Reformowanym (a właściwie wyznaniom Reformowanym)

błędne zrozumienie tego, czemu sprzeciwiał się Paweł, kiedy zaprzeczył, że usprawiedliwienie pochodziło z „uczynków prawa”. Te „uczynki prawa” nie są żadnymi dobrymi uczynkami, co prowadzi do formuły… że usprawiedliwienie następuje dzięki narzędziu wiary, która „jest samodzielna”. Paweł był przeciwny trzymaniu się starego, mojżeszowego przymierza, tak jakby to przymierze nadal obowiązywało… (i) był w opozycji do życia zgodnie z wymogami prawa mojżeszowego [9]

W swoim wkładzie w pełne wyjaśnienie i popieranie teologii federalnej wizji przez wiodące światła, raczej „wędrujące gwiazdy” tego współczesnego zepsucia ewangelii łaski, Shepherd napisał, że „uczynki prawa”, które Rzymianie i Galacjanie wykluczają ze środków i źródeł usprawiedliwienia, „nie są po prostu dobrymi uczynkami”. Raczej przez „uczynki prawa” Paweł odnosi się do starego przymierza, przymierza Mojżeszowego, które zostało dane Izraelowi na górze Synaj, podsumowując obietnice i zobowiązania, zgodnie z którymi Izrael żył od czasu wyjścia z Egiptu do przyjścia Chrystusa.

To wyjaśnienie „uczynków zakonu”, które są wykluczone jako środki usprawiedliwienia, pozwala Shepherdowi dojść do wniosku:

„W Liście do Rzymian 3 Paweł nie naucza teraz… że… wiara bez wierności jest mimo wszystko prawdziwym kluczem do usprawiedliwienia !”[10]

Oznacza to, że „wierność” wiary, na którą składają się dobre uczynki, których dokonuje wiara, jest „prawdziwym kluczem do usprawiedliwienia”. Usprawiedliwienie następuje zdecydowanie przez naprawdę dobre uczynki wierzącego. Usprawiedliwienie jest przez uczynki.

Inni zwolennicy teologii federalnej wizji w podobny sposób odrzucają biblijne odrzucenie uczynków jako środka usprawiedliwienia. „Co Paweł rozumie przez „uczynki prawa” w Liście do Galacjan?” pyta Rich Lusk. Jego odpowiedź:

„Życie pod przymierzem Mojżeszowym jako całość (zwłaszcza, że ta forma życia ukształtowała się w okresie drugiej świątyni) [czas na krótko przed i w czasie ziemskiej służby Jezusa]. Tak więc „uczynki prawa” odnoszą się do całego sposobu życia, jaki Bóg dał Izraelowi… Wyrażenie „uczynki prawa” opisuje żydowskie życie i kulturę; wyrażenie to podsumowuje żydowski sposób życia, jaki istniał w porządku starego przymierza.”

Przykładami Luska są

„obrzezanie, przepisy dietetyczne i przestrzeganie kalendarza”[11]

Ekumeniczna pułapka

Praktyczne zastosowanie interpretacji Luska i federalnej wizji „uczynków prawa” w taki sposób, aby uwzględnić doktrynę, że grzesznicy są faktycznie usprawiedliwieni przez wiarę i (prawdziwe, nowotestamentowe) dobre uczynki jest znaczące. Dla Luska aplikacja jest ekumeniczna.

  • podczas gdy ci, którzy wyznają, że usprawiedliwienie przez wiarę wyklucza wszelkie uczynki jako środki usprawiedliwienia, w tym dobre uczynki wykonywane przez prawdziwą i żywą wiarę, są dla niego „sekciarzami”,
    .
  • przez swoją doktrynę usprawiedliwienia przez wiarę i dobre uczynki wiary, wizja federalna jest „katolicka”.

Federalna wizja opuściła „reformowane getto”. „Chciałaby się uczyć i dzielić z innymi tradycjami chrześcijaństwa”[12]

Czym tak naprawdę są inne tradycje, w kierunku których federalna wizja zmierza i już zmierzała, poprzez swoją doktrynę usprawiedliwienia przez wiarę i dobre uczynki wiary, można wyrazić poprzez zamianę małej litery k w słowie „katolicki” Luska na dużą. Biblia i wiara Reformowana oceniają ten ruch ekumeniczny jako apostazję.
.

Całe prawo Boże

Że List do Rzymian 3 i 4 oraz List do Galacjan zawierają całe prawo Boże, w tym prawo moralne X przykazań, gdy zaprzeczają, że usprawiedliwienie jest przez uczynki prawa jest jasno widoczne w tych fragmentach.

List do Rzymian identyfikuje prawo, przez którego uczynki „żadne ciało nie będzie usprawiedliwione przed jego obliczem”, jako prawo, „przez które jest poznanie grzechu”.

Rzym. 3:20 Dlatego z uczynków prawa nie będzie usprawiedliwione żadne ciało w jego oczach, gdyż przez prawo jest poznanie grzechu. 

Nie tylko, a nawet szczególnie prawo ceremonialne daje poznanie grzechu. Wręcz przeciwnie, jest to zwłaszcza prawo moralne, prawo X przykazań, przez które Bóg daje poznanie grzechu, jak autorytatywnie naucza Katechizm Heidelberski

Pytanie 3: Skąd wiesz o swojej niedoli?
.
Z Prawa Bożego. Rzym.3:20
.
Pytanie 4: Czego wymaga od nas Prawo Boże?
.
Jezus Chrystus daje następującą wykładnię Prawa: Będziesz miłował Pana Boga swego, z całego serca i z całej duszy swojej, i z całej myśli swojej, i z całej siły swojej. To jest największe i pierwsze przykazanie. A drugie, podobne temu: Będziesz miłował bliźniego swego jak siebie samego.[13]

Podobnie, zgodnie z Listem do Galacjan, prawo, przez które nikt nie jest usprawiedliwiony w oczach Boga, jest prawem, które przeklina każdego, „kto nie wytrwa w wypełnianiu wszystkiego, co jest napisane w księdze Prawa.” Prawo, które przeklina nieposłusznego grzesznika, to nie tylko, a nawet przede wszystkim, prawo ceremonialne Starego Testamentu.

Gal. 3:10-11 Na wszystkich bowiem, którzy są z uczynków prawa, ciąży przekleństwo, bo jest napisane: Przeklęty każdy, kto nie wytrwa w wypełnianiu wszystkiego, co jest napisane w księdze Prawa. A że przez prawo nikt nie jest usprawiedliwiony przed Bogiem, jest oczywiste, bo: Sprawiedliwy będzie żył z wiary.

Chrystus nie odkupił nas wyłącznie, ani nawet przede wszystkim, od przekleństwa prawa ceremonialnego, „stając się za nas przekleństwem”, zgodnie z karą wymaganą przez prawo ceremonialne

Gal. 3:13-14 Chrystus odkupił nas z przekleństwa prawa, stając się za nas przekleństwem (bo jest napisane: Przeklęty każdy, kto wisi na drzewie); Aby błogosławieństwo Abrahama w Chrystusie Jezusie przeszło na pogan i abyśmy przez wiarę otrzymali obietnicę Ducha

Ale prawo, które przeklinało łamiącego prawo w czasach Starego Testamentu, było całym prawem Bożym,

  • cywilnym,
  • ceremonialnym,
  • a zwłaszcza moralnym.

Prawo, które dzisiaj przeklina przestępców, jest moralnym prawem Bożym. Kalwin miał rację, kiedy napisał, że

„powszechny sposób interpretowania [przez teologów rzymsko-katolickich] wszystkich tych fragmentów w odniesieniu do prawa ceremonialnego jest jedynie trywialne”. [14]

Kiedy Biblia zaprzecza, że usprawiedliwienie jest przez uczynki prawa, odrzuca wszelkie uczynki grzesznika, w tym dobre uczynki wierzącego dziecka Bożego, uczynki wykonane przez wierzącego z wdzięczności za zbawienie, jako środki lub narzędzie usprawiedliwienia i przyczynienia się do usprawiedliwienia grzesznika przed Bogiem Sędzią. Ani środkiem ani treścią sprawiedliwości, która przysługuje im przez usprawiedliwienie żadną miarą nie są:

  • czyste i szczere oddawanie czci jedynemu, prawdziwemu Bogu przez wierzącego;
    .
  • gorliwe głoszenie Ewangelii łaski przez pastora;
    .
  • wierna miłość męża do żony i oddane wychowanie rodziny;
    .
  • i męczeńska śmierć na stosie

Dlatego wszyscy, którzy pracują dla zbawczego aktu usprawiedliwienia, to znaczy wszyscy, którzy starają się zasłużyć lub zarobić na zbawienie swoimi dobrymi uczynkami, są i będą potępieni. Wskazuje to na pilną potrzebę obrony prawdy o usprawiedliwieniu w naszych czasach, zwłaszcza przed zepsuciem prawdy w kościołach i seminariach Reformowanych i Prezbiteriańskich przez herezje nowej perspektywy i ściśle z nią związaną federalną wizję.
.

Subtelny fetor neo-ewangelikalizmu

To, że usprawiedliwienie jest przez (poprzez) wiarę, nie jest nauczaniem, że sama wiara jest dziełem grzesznika, dzięki któremu zasługuje on na sprawiedliwość. Wiara sama w sobie nie jest godnością grzesznika do usprawiedliwienia. Czynność polegająca na wierze ze strony wybranego dziecka Bożego, jakkolwiek jest wielka i chwalebna, sama w sobie nie jest sprawiedliwością dziecka Bożego w usprawiedliwieniu.

Wielu nominalnych „ewangelików” uważa, że wyznają usprawiedliwienie przez wiarę i tym samym odróżniają się od kościoła rzymskokatolickiego, podczas gdy w rzeczywistości zaprzeczają prawdzie o usprawiedliwieniu i jednoczą się z Rzymem przez swoją doktrynę, że sama wiara – akt wiary w Jezusa — to ich sprawiedliwość przed Bogiem. Ich przekonanie jest takie, że ponieważ grzesznicy nie są w stanie przestrzegać prawa,

  • Bóg decyduje się przyjąć wiarę jako dzieło grzesznika, które zasługuje na sprawiedliwość, lub
    ,
  • Bóg postanawia uznać wiarę grzesznika za sprawiedliwość, która zaspokaja jego sprawiedliwość.

W rzeczywistości doktryna ta jest po prostu inną, bardziej subtelną formą fałszywej doktryny, że usprawiedliwienie następuje dzięki uczynkom grzesznika. Teraz uczynkiem jest wiara grzesznika. Ponieważ uczynek, które zasługuje u Boga, uczynek, który stanowi sprawiedliwość na sądzie Bożym, musi zawsze być wkładem ze strony tego, kto dokonuje usprawiedliwienia, podstawą tego poglądu jest to, że wiara polega na naturalnej mocy grzesznika o ile grzesznik ma posiadać wolną wolę, czyli wolę zdolną wybrać Chrystusa i uwierzyć w Niego.

Należy się zatem obawiać, że wielu, którzy uważają się za ewangelicznych chrześcijan, jest tak samo winnych zaprzeczania fundamentalnej prawdzie Ewangelii o usprawiedliwieniu przez wiarę, jak członkowie Kościoła rzymskokatolickiego.
.

Źródło ścieku doktrynalnego

Ta wiara — akt uwierzenia — jest usprawiedliwieniem grzesznika przed Bogiem na mocy rzekomej wolnej woli, jest charakterystyczną formą herezji usprawiedliwienia z uczynków, której naucza Arminianizm. W kontrowersjach wiary Reformowanej z Arminianizmem często pomija się tę herezję Arminian dotyczącą usprawiedliwienia. Arminianie z początku XVII wieku i Arminianie z XXI wieku byli i są winni fałszywej doktryny usprawiedliwienia z uczynków, gdyż uczynek jest aktem wiary grzesznika.

Synod w Dort zdemaskował i potępił ten aspekt fałszywej ewangelii Arminian.

„Wyjaśniwszy prawdziwą naukę, Synod odrzuca błędy tych… Którzy nauczają: Że nowe przymierze łaski, jakie zawarł Bóg Ojciec z człowiekiem za pośrednictwem śmierci Chrystusa, nie polega na tym, że poprzez wiarę, która przyjmuje zasługi Chrystusa, jesteśmy usprawiedliwieni przed Bogiem i zbawieni, lecz na fakcie, iż Bóg, odwoławszy żądania doskonałego posłuszeństwa wiary, uważa samą wiarę i posłuszeństwo wierze, mimo iż niedoskonałe, za doskonałe posłuszeństwo prawu, i ocenia to jako godne nagrody życia wiecznego poprzez łaskę.„

Artykuł w Kanonach dalej oskarża, że przez swoją heretycką doktrynę o usprawiedliwieniu Arminianie

„głoszą, jak to czynił nieprawy Socyn, nowe i obce usprawiedliwienie człowieka przed Bogiem, wbrew opinii całego Kościoła.”. [15]

To, że ten aspekt arminiańskiej herezji był niemałym problemem dla ortodoksji Reformowanej, jest oczywiste z faktu, że również Wyznanie Belgijskie uznało za konieczne ujawnienie jej i ostrzeżenie przed nią. Wyznawszy, że „jesteśmy usprawiedliwieni tylko z wiary”, Wyznanie zaraz dodało:

„Jednakże, by wyrazić to jaśniej, nie twierdzimy, że wiara sama z siebie nas usprawiedliwia, gdyż to tylko narzędzie, z pomocą którego możemy uchwycić się Chrystusa – naszego usprawiedliwienia.”.

Następnie Wyznanie wyjaśniło różnicę między prawdą, że usprawiedliwienie jest przez wiarę, a fałszywą doktryną, która czyni samą wiarę usprawiedliwieniem grzesznika.

Jezus Chrystus poczytujący na naszą korzyść wszystkie swoje zasługi i wszystkie swoje święte dzieła, jakich dokonał dla nas i zamiast nas, jest naszą sprawiedliwością. A wiara to narzędzie, które jednoczy nas z Nim we wszystkich Jego dziełach, które gdy stają się nasze, zupełnie wystarczają do uwolnienia nas z grzechów. [16]

Absurdy herezji

Doktryna Arminian jest absurdalna już na pierwszy rzut oka.

  • Wiara nie jest sprawiedliwością grzesznego człowieka, której wymaga Boża sprawiedliwość.
    .
  • Wiara nie jest pełną zapłatą długu grzesznika wobec Boga.
    .
  • Wiara nie jest aktem doskonałego posłuszeństwa prawu Bożemu, którego Bóg wymaga od każdego człowieka.

Gdyby Bóg przyjął wiarę jako sprawiedliwość wobec siebie, byłby niesprawiedliwy. Jak ostro stwierdza Belgijskie Wyznanie,

„Jezus Chrystus… jest naszą Sprawiedliwością”.

  • Wiara nie jest substytutem Jezusa Chrystusa.
    .
  • Wiara nie zastępuje pełnego zadośćuczynienia sprawiedliwości Bożej przez cierpienie wiecznej kary pod nieskończonym gniewem Bożym.
    .
  • Wiara nie zastępuje doskonałego posłuszeństwa prawu Bożemu.

Ale wiara jest środkiem lub narzędziem, dzięki któremu Jezus Chrystus w swoim posłuszeństwie przez całe życie, a zwłaszcza w swojej śmierci zadośćuczynienia, staje się własnością grzesznika — przez przypisanie.
.

Gramatyka

Jeśli chodzi o rolę wiary w usprawiedliwieniu grzesznika, ważna jest gramatyka greckiego Nowego Testamentu. Język Nowego Testamentu nie mówi, że grzesznicy są usprawiedliwieni z powodu, na bazie lub na podstawie wiary. Sugerowałoby to, że grzesznicy zdobywają sprawiedliwość swoją wiarą, a nawet, że sama wiara jest usprawiedliwieniem tych grzeszników. Ale Nowy Testament głosi, że grzesznicy są usprawiedliwieni „przez” wiarę, w ten sposób nauczając, że wiara jest środkiem, za pomocą którego grzesznicy otrzymują sprawiedliwość, czyli posłuszeństwo prawu i odkupieńczą śmierć Jezusa Chrystusa (zob. Rzym. 3:28; 5:1; Gal. 2:16).

Rodzaju 15:6 i Rzymian 4:3 (uwierzył Bogu i zostało mu to poczytane za sprawiedliwość) nie stoją w sprzeczności z nauczaniem Pisma Świętego w innych miejscach że nie wiara, ale posłuszeństwo Jezusa Chrystusa jest usprawiedliwieniem usprawiedliwionego grzesznika.

W Księdze Rodzaju 15:6 czytamy, że Abraham „uwierzył w Pana; i poczytano mu to za sprawiedliwość”, gdzie „to”, co zostało poczytane Abrahamowi za sprawiedliwość, jest wyraźnie wiarą, czyli wiarą Abrahama. Rzymian 4:5 stawia to zrozumienie fragmentu Księgi Rodzaju ponad wszelką wątpliwość, kiedy na podstawie Księgi Rodzaju 15:6 oświadcza, że „wiara [wierzącego] poczytana jest za sprawiedliwość”.

Ale znaczenie tych dwóch powiązanych fragmentów nie polega na tym, że sam akt wiary, czy to Abrahama w Starym Testamencie, czy wierzącego w Nowym Testamencie, stanowi o sprawiedliwości grzesznika. Rodzaju 15 i Rzymian 4 patrzą raczej na wiarę w odniesieniu do przedmiotu i treści wiary. Tym przedmiotem wiary jest Jezus Chrystus, który jest sprawiedliwością wierzących.

Wiara jest poczytana Abrahamowi i każdemu wierzącemu za sprawiedliwość, ponieważ wiara patrzy na Jezusa Chrystusa, opiera się na nim i obejmuje go. Ze względu na przedmiot wiary, wiara jest uznawana przez Boga za sprawiedliwość.

Kontekst obu fragmentów potwierdza, a wręcz wymaga tego wyjaśnienia. W Rodzaju 15 wiara Abrahama była wiarą dotyczącą obietnicy dziedzica, od którego zależało całe przymierze łaski i jego zbawienie, także Abrahama. Tym spadkobiercą miałby być Jezus Chrystus, a jego zbawczym dziełem byłoby (i już było w czasach Starego Testamentu) usprawiedliwienie. Wierząc w obietnicę Jahwe dotyczącą przyszłego dziedzica, Abraham uwierzył w Jezusa Chrystusa. Jako poznanie obiecanego Mesjasza i zaufanie do niego, wiara Abrahama została poczytana Abrahamowi za sprawiedliwość.

Odnosząc się do fragmentu Księgi Rodzaju, List do Rzymian 4 naucza tego samego: wiara jest zaliczana do usprawiedliwienia ze względu na przedmiot wiary, mianowicie Jezusa Chrystusa. To, co następuje w Liście do Rzymian 4, potwierdza takie rozumienie wersetu 5. Wiarą Abrahama, która została mu poczytana za sprawiedliwość, było przyjęcie obietnicy Bożej dotyczącej „nasienia” Abrahama, którym jest Jezus Chrystus

Rzym. 4:17–21 (Jak jest napisane: Ustanowiłem cię ojcem wielu narodów) przed Bogiem, któremu uwierzył, który ożywia umarłych i przywołuje te rzeczy, których nie ma, tak jakby były. On to wbrew nadziei, mając nadzieję, uwierzył, że stanie się ojcem wielu narodów według tego, co mu powiedziano: Takie będzie twoje potomstwo. A nie będąc słabym w wierze, nie zważał na swoje już obumarłe ciało – bo miał około stu lat – ani na obumarłe łono Sary. I nie zachwiał się z powodu niewiary w obietnicę Boga, ale umocnił się wiarą i oddał chwałę Bogu; Będąc też pewien tego, że to, co on obiecał, ma moc też uczynić.”

Wiara, która została przypisana Abrahamowi jako usprawiedliwienie i wiara, która została przypisana nam, wierzącym, jako usprawiedliwienie, to wiara, której przedmiotem jest zmartwychwstanie „Jezusa, naszego Pana; Który został wydany za nasze grzechy i wstał z martwych dla naszego usprawiedliwienia” (wersety 24-25).

Ani godna, ani nawet chwalebna, natura wiary nie jest wyjaśnieniem poczytania wiary za usprawiedliwienie. Ale wyjaśnieniem jest przedmiot i treść wiary, Jezus Chrystus ukrzyżowany i zmartwychwstały, sprawiedliwość Boga dla Jego wybranego ludu.
.

Fundament Wyznaniowy

Dokładnie takie jest wyjaśnienie usprawiedliwienia przez wiarę w Reformowanym Wyznaniu, zarówno negatywne, jak i pozytywne. W tym miejscu czytelnik powinien zwrócić szczególną uwagę nie na to, że Katechizm kładzie nacisk „tylko” na wiarę, ale na odrzucenie poglądu, że sama wiara, jako czynność, zaliczana jest wierzącemu do sprawiedliwości i że wyznanie wskazuje na przedmiot wiary.

Dlaczego twierdzisz, że jesteś usprawiedliwiony jedynie dzięki wierze?
.
Nie twierdzę, że mógłbym się podobać Bogu ze względu na godność mej wiary. Jedynie zadośćuczynienie Jezusa Chrystusa, Jego sprawiedliwość i świętość są dla Boga podstawą mojego usprawiedliwienia. A ja nie mogę ich przyjąć ani przyswoić sobie inaczej, jak tylko wiarą.[17]

Droga do Rzymu

Popularna wśród protestantów, w tym wśród kościołów Reformowanych, doktryna, że wiara jest warunkiem usprawiedliwienia, a tym samym wszelkiego zbawienia w przymierzu łaski, nie różni się zasadniczo od doktryny Arminian i kościoła rzymskokatolickiego, że sama wiara jest zasługą grzesznika dla usprawiedliwienia, lub nawet to, że Bóg łaskawie uznaje samą wiarę za sprawiedliwość grzesznika.

Chociaż ta protestancka doktryna przyznaje, że posłuszeństwo Chrystusa jest usprawiedliwieniem grzesznika, uzależnia ona przyjęcie i zastosowanie sprawiedliwości Chrystusa od dzieła grzesznika, a mianowicie od wiary w Jezusa Chrystusa.

Jeżeli wiara jest warunkiem, od którego zależy skuteczność usprawiedliwiającego aktu Boga i który grzesznik musi spełnić, to grzesznik sam dokonuje swego usprawiedliwienia. Jego usprawiedliwienie jest jego uczynkiem, uczynkiem jest jego wiara. Nie bez znaczenia jest fakt, że współczesna herezja usprawiedliwienia przez uczynki w kręgu kościołów Reformowanych i Prezbiteriańskich, nazywająca siebie federalną wizją, upiera się przy postrzeganiu wiary nie jako daru Bożego, lecz jako warunku [18].

Usprawiedliwienie „z” wiary

Gal. 3:24 Tak więc prawo było naszym pedagogiem do Chrystusa, abyśmy z wiary byli usprawiedliwieni.

Tak jak Biblia naucza o usprawiedliwieniu „przez” wiarę lub „za pomocą” wiary, tak też naucza o usprawiedliwieniu „z” wiary. W tym przypadku greckim przyimkiem nie jest „dia” („przez”), ale „ek” („z”). Biblia naucza o usprawiedliwieniu „z” wiary w niezwykle ważnym fragmencie Listu do Galacjan 2:16. Uwspółcześniona Biblia Gdańska tłumaczy ten tekst w następujący sposób:

„Wiedząc, że człowiek nie jest usprawiedliwiony z [gr. ek] uczynków prawa, ale przez [gr. dia]  wiarę w Jezusa Chrystusa, i my uwierzyliśmy w Jezusa Chrystusa, abyśmy byli usprawiedliwieni z [gr. ek] wiary Chrystusa, a nie z [gr. ek] uczynków prawa, dlatego że z [gr. ek]  uczynków prawa nie będzie usprawiedliwione żadne ciało”.

Autoryzowana wersja Króla Jakuba tłumaczy wszystkie ważne przyimki w tekście greckim angielskim przyimkiem „przez”. Grecki oryginał tekstu używa jednak dwóch różnych przyimków, aby uwypuklić dwa odrębne aspekty usprawiedliwienia.

  • jednym z nich jest przyimek „dia” („przez”)
  • drugim jest przyimek „ek” („z”).

Tekst oryginalny uczy, że grzesznik jest usprawiedliwiony zarówno przez wiarę, jak i z wiary. Zaprzecza również, że ktokolwiek jest kiedykolwiek usprawiedliwiony ze swoich własnych uczynków.
,

Głębia znaczenia

Prawda, że ktoś jest usprawiedliwiony przez wiarę i prawda, że jest się usprawiedliwionym z wiary, są zasadniczo takie same. Ale prawda, że jesteśmy usprawiedliwieni z wiary, dodaje coś do naszego rozumienia usprawiedliwienia. To, że jesteśmy usprawiedliwieni z wiary w Chrystusa opisuje wiarę jako źródło usprawiedliwienia. Tak jak uczynki prawa są (domniemanym) źródłem usprawiedliwienia dla tych, którzy próbują być usprawiedliwieni przez uczynki, tak wiara jest źródłem usprawiedliwienia dla tych, którzy wierzą dla usprawiedliwienia, zamiast na nie pracować.

Wiara jest źródłem usprawiedliwienia, ponieważ przedmiotem wiary jest Chrystus. W biblijnym wyrażeniu „z wiary w Chrystusa” Chrystus jest przedmiotem wiary. Wiara patrzy na Chrystusa, ufa Chrystusowi i obejmuje Chrystusa. Z tego Chrystusa wiara przyjmuje samego Chrystusa jako sprawiedliwość wierzącego przez przypisanie.

Lub mówiąc inaczej, od tego Chrystusa, na którego patrzy wiara, na którym opiera się wiara i którego obejmuje wiara, wierzący otrzymuje sprawiedliwość Chrystusa jako swoją (przez przypisanie).

Wiara jest źródłem usprawiedliwienia, ponieważ wiara chwyta i przekazuje wierzącemu sprawiedliwość Chrystusa (przez przypisanie).

Sama wiara, poza Chrystusem jako jej przedmiotem, wiara traktowana jedynie jako czynność wiary człowieka, nie jest źródłem usprawiedliwienia i nigdy nie mogłaby być źródłem usprawiedliwienia. Ale wiara nigdy nie jest sama, sama w sobie, jako czynność polegająca na wierzeniu. Wiara — prawdziwa wiara — zawsze ma jakiś przedmiot, a tym przedmiotem jest ukrzyżowany i zmartwychwstały Chrystus objawiony w Ewangelii. Tak więc, podobnie jak objęcie Chrystusa — w którym jest przebaczenie, sprawiedliwość i usynowienie dzieci Bożych —wiara jest źródłem usprawiedliwienia.
.

Ilustracja

Prosta ilustracja wyjaśni nauczanie Biblii, że wiara jest źródłem usprawiedliwienia: usprawiedliwienia z (gr. ek) wiary. Źródłem wody pitnej w moim domu jest kran w kuchni. Nie oznacza to, że ten element instalacji wodociągowej sam wytwarza wodę. Nikt też nie jest tak głupi, by sądzić, że tak jest. Ale kran jest połączony z jeziorem, które dostarcza wodę do mojego domu. Tylko jako związany z jeziorem i dostarczający wodę z jeziora do mojego domu, kran kuchenny jest źródłem wody dla mojego domu.

Tak jak piję z kranu, tak jestem usprawiedliwiony z wiary. Prawda o usprawiedliwieniu, której uczy nas wyrażenie „z wiary w Chrystusa”, jest taka, że Chrystus i tylko Chrystus jest źródłem sprawiedliwości, to znaczy sprawiedliwości, której potrzebujemy i która staje się naszą dzięki Bożemu aktowi usprawiedliwienia. Bóg wypracował sprawiedliwość w Chrystusie dla upamiętujących się, wierzących grzeszników i ta sprawiedliwość jest teraz w wywyższonym Chrystusie po prawicy Boga w niebie.

Aby udzielić nam i obdarzyć tą sprawiedliwością Chrystusa (przez przypisanie), Bóg z przyjemnością używa wiary. Wiara jest więzią jedności z Chrystusem, dzięki której grzesznik otrzymuje sprawiedliwość, tak jak mój kuchenny kran i inne instalacje łączące mój dom z jeziorem Michigan są więzią jedności z jeziorem Michigan, a tym samym źródłem mojej wody pitnej.
.

Rola uczynków

Uczynki nie są źródłem usprawiedliwienia. Apostoł zaprzecza temu w tak wielu słowach, w greckim Liście do Galacjan 2:16: „nie z uczynków prawa”. Grzesznik na próżno szuka usprawiedliwienia we wszystkich swoich uczynkach, w swoim własnym posłuszeństwie prawu Bożemu. Jego własne uczynki posłuszeństwa prawu nie są źródłem usprawiedliwienia dla grzesznika.

Sprawiedliwości nie można znaleźć w czyichś uczynkach posłuszeństwa prawu, a zatem w samym prawie, niezależnie od tego, czy czyjeś uczynki są wykonywane w mocy Ducha Jezusa Chrystusa, ponieważ sprawiedliwość nie jest w czyichś uczynkach ani nie jest z nich, to znaczy, nie jest w prawie lub z prawa.

Patrzenie na własne dobre uczynki, czyli na prawo, w celu usprawiedliwienia jest równie głupie, jak szukanie wody pitnej przez wtykanie kranu w kupę piasku na moim podwórku. Ale szukanie sprawiedliwości w uczynkach prawa jest nie tylko głupie. Jest też niegodziwe, okropnie niegodziwe.

Bóg wypracował swoją sprawiedliwość dla grzeszników w swoim wcielonym i ukrzyżowanym Synu i wyraźnie objawił, że usprawiedliwienie pochodzi z wiary w Niego. Oznacza to, że Bóg objawił, że usprawiedliwienie ma swoje źródło w wierze, która jednoczy grzesznika z Jezusem Chrystusem. Jak Paweł oświadczył o niewierzącym żydostwie:

Rzym. 10:3-4 Nie znając bowiem sprawiedliwości Boga, a chcąc ustanowić własną sprawiedliwość, nie poddali się sprawiedliwości Boga. Końcem bowiem prawa jest Chrystus ku sprawiedliwości każdego, kto wierzy

Wiedząc o tym, że wiara jest źródłem sprawiedliwości, my, wierzący, postępujemy mądrze, słusznie, pożytecznie, wywyższając Chrystusa i oddając chwałę Bogu:

Gal. 2:16 i my uwierzyliśmy w Jezusa Chrystusa, abyśmy byli usprawiedliwieni z [gr. ek]  wiary Chrystusa

Na podstawie David Engelsma, Ewangeliczna prawda o usprawiedliwieniu

Przypisy

[1] 39 Artykułów Kościoła Anglikańskiego 11, w: Schaff, Creeds of Christendom, 3:494
[2] Konfesja Belgijska 23
[3] Katechizm Heidelberski Pyt. i Odp. 60
[4] Konfesja Westminsterska 11.1
[5] Katechizm Heidelberski Pyt. i Odp. 21
[6] Katechizm Heidelberski Pyt. I Odp. 21
[7] Katechizm Heidelberski Pyt. I Odp. 20
[8] Zob. List do Galacjan 1:6–7: „Dziwię się, że tak szybko dajecie się odwieść od tego, który was powołał ku łasce Chrystusa, do innej ewangelii; Która nie jest inną”. Fałszywe ewangelie Rzymu, Arminianizmu i federalnej wizji są w rzeczywistości współczesnymi wersjami herezji Galacjan, jak jasno pokazuje badanie ich doktryn usprawiedliwienia i porównanie ich z herezją potępioną w Liście do Galacjan. Podobnie jak Apostoł, Reformowany wierzący dziwi się, że Rzym, Arminianie i zwolennicy federalnej wizji są odsunięci od tego, który powołał kościół do łaski Chrystusa. Jeśli krawędź zdumienia zostaje zmniejszona przez fakt, że Rzym, Arminianizm i federalna wizja zostały usunięte nieco później niż heretycy z Galacji, to jest ona przywrócona przez fakt, że ci późniejsi heretycy odeszli od Ewangelii łaski pomimo listu do Galacjan.
[9] Norman Shepherd, przedmowa, w: Ralph F. Boersema, Not of Works: Norman Shepherd and His Critics, The Justification Controversy Laid to Rest through Understanding (Minneapolis, MN: NextStep Resources, 2012), XII.
[10] Shepherd, “Faith and Faithfulness,” in Sandlin, A Faith That Is Never Alone, ed. P. Andrew Sandlin (La Grange, CA: Kerygma Press, 2007), 67–68.
[11] Rich Lusk, “From Birmingham, with Love: ‘Federal Vision’ Postcards,” w A Faith That Is Never Alone, 151–52.  Książka jest dedykowana „Norman Shepherd, wytrwały orędownik wiary, która nigdy nie jest sama”, przez co opis rozumie się jako „nauczyciel usprawiedliwienia przez wiarę i dobre uczynki, które czyni wiara”.
[12] Tamże s. 154-155
[13] Katechizm Heidelberski Pyt. i Odp. 3 i 4
[14] Jan Kalwin, “Articles by the Theological Faculty of Paris with the Antidote,” w Tracts Relating to the Reformation, tłum.. Henry Beveridge (Edinburgh: Calvin Translation Society, 1844), 1:81–82.
[15] Kanony z Dort 2 § 4
[16] Konfesja Belgijska 22
[17] Katechizm Heidelberski Pyt. I Odp. 61
[18] Dokładną krytykę popularnego przedstawiania wiary jako warunku sprawiedliwości i zbawienia w interesie ewangelii zbawienia z uczynków można znaleźć w: David J. Engelsma, Federal Vision: Heresy at the Root, and Battle for Sovereign Grace w Przymierzu: Deklaracja zasad (Jenison, MI: Reformed Free Publishing Association, 2013).

Zobacz w temacie

Print Friendly, PDF & Email