Łaskawe usprawiedliwienie, część 2

Spis treści

Precz z tym bezbożnym i bluźnierczym słowem “zasługa”

Rzym. 3:20 Dlatego z uczynków prawa nie będzie usprawiedliwione żadne ciało w jego oczach, gdyż przez prawo jest poznanie grzechu.

Marcin Luter gwałtownie wyraził jedną z ważnych konsekwencji swojej i biblijnej Ewangelii usprawiedliwienia jedynie przez wiarę, a zatem zbawienia wyłącznie przez łaskę, gdy On zawołał:

„Precz z tym bezbożnym i bluźnierczym słowem «zasługa»”.[8]

Konsekwencją nauki o usprawiedliwieniu przez samą wiarę jest odrzucenie ludzkich zasług. Usprawiedliwienie jedynie przez wiarę zaprzecza temu, jakoby relacja usprawiedliwionego grzesznika z Bogiem opierała się na jego zasługach. Zgodnie z myślą Rzymian 11:6, jeśli usprawiedliwienie następuje przez samą wiarę, a więc przez łaskę, to nie jest już zasługą, bo w przeciwnym razie „łaska nie byłaby już łaską”.

Rzym. 11:6 A jeśli przez łaskę, to już nie z uczynków, inaczej łaska już nie byłaby łaską. Jeśli zaś z uczynków, to już nie jest łaska, inaczej uczynek już nie byłby uczynkiem.

Jeśli jednak sprawiedliwość u Boga jest choćby częściowo wynikiem uczynków grzesznika (w tym dzieła woli), wówczas usprawiedliwienie i zbawienie są zasługą.

Czym jest zasługa?

Gal. 2:21 Nie odrzucam łaski Boga. Jeśli bowiem przez prawo jest sprawiedliwość, to Chrystus umarł na próżno.

Zasługa to dzieło grzesznika, które zasługuje na sprawiedliwość przed Bogiem. Skoro sprawiedliwość u Boga jest podstawą błogosławieństwa Bożego grzesznika życiem wiecznym, to

zasługa jest dziełem grzesznika zasługującego na zbawienie i życie wieczne
.
zasługa czyni Boga dłużnikiem grzesznika: jest on coś winien grzesznikowi i tym czymś jest zbawienie
.
zgodnie z zasługą, gdy Bóg obdarza grzesznika życiem wiecznym, w rzeczywistości nie daje grzesznikowi zbawienia, ale płaci grzesznikowi to, co jest mu winien
.
zbawienie jest zatem zapłatą, a nie darem łaskawie danym.

Ponieważ zwykły człowiek jest winien Bogu doskonałe posłuszeństwo, będąc Bożym stworzeniem, zasługa implikuje dzieło zwykłego człowieka wykraczające poza to doskonałe posłuszeństwo Chrystusa (jakby było to możliwe).
.

Pycha u podstaw zasługi

Jakuba 4:6 Większą zaś daje łaskę, bo mówi: Bóg sprzeciwia się pysznym, a pokornym daje łaskę.

Jeśli chodzi o zasługi, powinna istnieć wyraźna zgodność pomiędzy wartością zasłużonego dzieła a wartością dobra, na które dzieło zasługuje. Nie płaci się korcem pomidorów chirurgowi, który z sukcesem przeprowadził przeszczep serca. Jeśli człowiek zasługuje na sprawiedliwość i życie wieczne, musi być w stanie zapłacić Bogu pracą zasługującą na zapłatę. To potwierdza całkowitą głupotę pojęcia zasługi ze strony zwykłego człowieka. Czym zwykły, skończony, grzeszny człowiek, czym może odwdzięczyć się Bogu za wybawienie od śmierci wiecznej i obdarzenie życiem wiecznym?

Poza tym człowiek, który zasługuje, nie jest wdzięczny Bogu za dobro, na które zasłużył, czyli życie wieczne, i nie powinien.

To dobro spływa na niego. Zasługuje na życie wieczne. Bóg jest mu to winien.
.
Życie wieczne to spłata zaciągniętego długu.

W tym przypadku usprawiedliwiony grzesznik może słusznie szczycić się tym, że osiągnął wielkie dobro swoją własną (zasłużoną) pracą. Na zawsze pieśń grzesznika, który usprawiedliwił się zasługującymi uczynkami (jeśli to możliwe) może i będzie brzmieć: „Moja jest chwała!”

Nic nie byłoby tak wstrząsającym wersetem w niebiańskiej pieśni ludzi i aniołów jak ten. Nic nie byłoby tak wstrętne dla Boga, świętych i aniołów, jak to zakłócenie niebiańskiego chóru. Nic, nawet zatwardziałe bałwochwalstwo czy sodomia, nie zbezcześciło by tak niebiańskiego chóru, jak to przypisanie chwały zbawienia zbawionemu grzesznikowi.

Do odkupionych w niebie na zawsze, podobnie jak do świętych teraz na ziemi, dochodzi skuteczne wezwanie: „Chwalcie naszego Boga wszyscy jego słudzy i ci, którzy się go boicie, i mali, i wielcy.” (Obj. 19:5). Od wielkiego tłumu w niebie, jak i od prawdziwego Kościoła w dzisiejszym świecie, powraca odpowiedź: „Oddajmy mu chwałę” (w. 7).

2 Sam. 22:47 PAN żyje, niech będzie błogosławiona moja skała, niech będzie wywyższony Bóg, skała mojego zbawienia
.
Izaj. 48:11 Ze względu na siebie, na siebie samego, to uczynię, bo jakże miałoby być splugawione moje imię? Przecież mojej chwały nie oddam innemu

Źródło herezji

Jeśli grzesznik ma zasłużyć u Boga, potrzebne są dwie rzeczy.

Po pierwsze, musi mieć coś własnego, co mógłby ofiarować Bogu, coś, czego nie otrzymał od Boga.

Po drugie, musi być w stanie zrobić coś więcej, niż jest to od niego ściśle wymagane przez Boga, coś więcej, niż jest Mu winien.

Jako orędownik usprawiedliwienia przez wiarę i uczynki, kościół rzymskokatolicki jest także głośnym orędownikiem zasługi. Według Rzymu zasługa grzesznika ustanawia relację między nim a Bogiem. Dzięki swoim własnym dobrym uczynkom (co prawda dokonanym z pomocą łaski, ale z całą pewnością własnym dobrym uczynkom), które są częścią sprawiedliwości grzesznika przed Bogiem, grzesznik ma prawne roszczenia do Boga. Twierdzenie jest takie, że Bóg odwdzięcza się życiem wiecznym za dobre uczynki grzesznika. Grzesznik zasługuje na życie wieczne.
.

Cechy herezji

Marek 8:37 Albo co da człowiek w zamian za swoją duszę?

Dwa aspekty dobrze opracowanej i spójnej rzymskiej nauki o zasługach mają fundamentalne znaczenie dla tej doktryny.

Po pierwsze, według Rzymu upadły człowiek rzeczywiście ma coś do zaoferowania Bogu, aby dobry uczynek stał się zasługą. Tym czymś jest wolna wola człowieka. Zgodnie z doktryną rzymską, każdemu grzesznikowi po upadku Adama przysługuje zdolność wybrania Boga. Chociaż ta wolna wola musi być wspomagana przez łaskę Bożą, jeśli grzesznik ma wykonać zasługujące dzieło, wkład grzesznika w postaci dobrego wyboru swojej wolnej woli sprawia, że dobry uczynek jest naprawdę zasłużony.

Fundamentem każdego aspektu fałszywej ewangelii Rzymu jest herezja wolnej woli! Podobnie podstawą Ewangelii łaski Bożej, którą Duch Jezusa Chrystusa przywrócił Kościołowi podczas Reformacji w XVI wieku, jest prawda wyrażona w tytule wielkiego, wnikliwego i decydującego dzieła Marcina Lutra O Niewolnej Woli.

Po drugie, rzymska nauka o zasługach zawiera pogląd, że szczególnie niektórzy grzesznicy są w stanie spełniać dobre uczynki, które przekraczają to, czego wymaga od nich Bóg. Są to dzieła supererogacji. Rzym opisuje je jako dzieła przekraczające normalny wymiar zwykłego obowiązku. Wszyscy chrześcijanie powinni starać się wykonywać takie dzieła i umieć to czynić. Jednak niektórzy wybitni święci dokonali wielu takich dzieł, które obecnie znajdują się w skarbnicy zasług dostępnej dla zwykłych członków Kościoła. Zasługi te są do dyspozycji papieża i można je kupić lub w inny sposób uzyskać poprzez modlitwy i msze w intencji żywych i umarłych. Tutaj oczywiście odpusty i czyściec wchodzą w ten fantastyczny obraz.

Jest oczywiste, że prosta, biblijna prawda Ewangelii o usprawiedliwieniu przez samą wiarę zniosła odpusty i unicestwiła czyściec. Jest także oczywiste, jak groźna dla kościoła rzymskokatolickiego była i nadal jest doktryna o usprawiedliwieniu przez wiarę. Doktryna ta nie tylko potępia samo sedno rzymskiej nauki, a mianowicie usprawiedliwienie i życie wieczne z woli i uczynków grzesznika, ale także niszczy praktyczną rzymską pobożność, a także wysusza jedno z głównych źródeł rzymskiego dochodu.

Rzym oficjalnie wyznaje swoją doktrynę zasługi w swoich Kanonach i Dekretach Soboru Trydenckiego, w autorytatywnej odpowiedzi Rzymu na Reformację i potępieniu zasługi przez Reformację przez jej doktrynę usprawiedliwienia wyłącznie przez wiarę. W rozdziale 16, którego nagłówek brzmi „… o zasługach dobrych uczynków i naturze tych zasług”, Rzym oświadcza:

Życie wieczne należy proponować tym, którzy do końca dobrze pracują i pokładają nadzieję w Bogu, zarówno jako łaskę miłosiernie obiecaną synom Bożym przez Jezusa Chrystusa, jak i jako nagrodę zgodną z obietnicą samego Boga, aby wiernie odwdzięczała się ich dobrym uczynkom i zasługom… Musimy wierzyć, że usprawiedliwionym nie brakuje niczego więcej, co by nie przeszkodziło im, aby na podstawie tych samych uczynków dokonanych w Bogu… prawdziwie zasłużyli na życie wieczne.[9]

Dodając swoją klątwę do Reformowanego odrzucenia zasług, Rzym staje się jeszcze jaśniejszy i silniejszy w swoim zaangażowaniu w zasługi:

Jeśli ktoś twierdzi, że dobre uczynki usprawiedliwionego są w ten sposób darami Bożymi, że nie są także dobrymi zasługami usprawiedliwionego; lub że usprawiedliwiony przez dobre uczynki, które spełnia przez łaskę Bożą i zasługę Jezusa Chrystusa, którego jest żywym członkiem, nie zasługuje prawdziwie na pomnożenie łaski, życie wieczne i osiągnięcie tego życia wiecznego – jeśli jednak odejdzie w łasce – i wzroście chwały – niech będzie wyklęty. [10]

Co istotne, te stwierdzenia o zasługujących dobrych uczynkach są częścią trydenckiej doktryny o usprawiedliwieniu. Sobór Watykański II z lat 60. XX w. nie wycofał ani nawet nie złagodził tego wyznania zasług.
.

Dwa rodzaje zasług

1 Tym. 6:20 Tymoteuszu, strzeż tego, co ci powierzono, unikaj pospolitej, czczej gadaniny i sprzecznych twierdzeń rzekomej wiedzy;

Pod naciskiem jasnego i stanowczego nauczania Biblii, że zbawienie i życie wieczne są darami w łasce Bożej, kościół rzymskokatolicki uznał za konieczne oszukiwanie ludzi poprzez uciekanie się do rozróżnienia pomiędzy dwoma rodzajami zasług:

zasługą godną i
zasługą zgodną

Ta pierwsza ma odnosić się do dzieł zasługujących na swą samoistną wartość; ta druga odnosi się do uczynków zasługujących na to, że podobają się Bogu, choć ściśle rzecz biorąc, nie zasługują na zapłatę, jaką Bóg za nie płaci. Możemy zignorować to rozróżnienie.

Główne znaczenie łagodzącej „zgodnej zasługi” Rzymu polega na tym, że świadczy ona o wyrzutach sumienia rzymskich teologów, którzy ją wymyślili. Sami byli zaniepokojeni rzymską doktryną o zasługujących dobrych uczynkach i zdobywaniu usprawiedliwienia grzesznika i zbawienia.

Rozróżnienie pomiędzy dwoma rodzajami zasługi w teologii rzymskokatolickiej jest rozróżnieniem bez różnicy. Zasługa jest zasługą. Niezależnie od tego, czy zasługa jest godna, czy zgodna, jest potępiana przez Ewangelię łaski, szczególnie przez prawdę o usprawiedliwieniu wyłącznie przez wiarę.
.

Reformacja przeciw rzymskiej herezji

Mat. 16:26 Cóż pomoże człowiekowi, choćby cały świat pozyskał, a na swojej duszy poniósł szkodę? Albo co da człowiek w zamian za swoją duszę

Reformacja sprzeciwiała się wszelkim zasługom grzesznika, to znaczy wszelkim zasługom grzesznika zasługującym na sprawiedliwość i życie wieczne.
.

Potępienie w Wyznaniach

Katechizm Heidelberski wyraża to kategoryczne potępienie i całkowite odrzucenie zasługi:

W jaki sposób możesz być usprawiedliwiony przed Bogiem?
.
Tylko dzięki prawdziwej wierze w Jezusa Chrystusa. Choć więc sumienie oskarża mnie, bo ciężko zgrzeszyłem przeciwko wszystkim przykazaniom Bożym, żadnego nigdy nie wypełniłem i nadal jestem skłonny do zła. Bóg, mimo to, bez żadnej z mojej strony zasługi, a wyłącznie z łaski swojej, uznaje mnie za usprawiedliwionego dzięki doskonałemu zadośćuczynieniu Jezusa Chrystusa [11]

Belgijskie Wyznanie Wiary również potępia nauczanie o zasługach. Co znamienne, potępienie to pojawia się w artykule wyznającym Reformowaną doktrynę o uświęceniu, czyli spełnianiu przez wierzącego dobrych uczynków.

Czynimy dobrze nie dlatego, aby się zasłużyć (bo czyż możemy się zasłużyć?), bo przecież Bogu zawdzięczamy nasze dobre uczynki, a nie On nam, gdyż On sam sprawia w nas i chcenie, i wykonanie, zgodnie z upodobaniem swojej woli. Dlatego tym baczniej powinniśmy zważać na słowa Pisma (Łuk. 17:10), które poucza: „Tak i wy, gdy uczynicie wszystko, co wam polecono, mówcie: Sługami nieużytecznymi jesteśmy, bo co winniśmy byli uczynić, uczyniliśmy.[12]

Potępienie zasługi w Biblii

To wyznaniowe potępienie zasługi dokładnie wyraża biblijne potępienie zasługi. Pismo Święte potępia zasługi w Liście do Rzymian i Galatów. Jeżeli własne uczynki grzesznika nie są jego sprawiedliwością przed Bogiem ani podstawą Bożego oświadczenia, że grzesznik jest sprawiedliwy i godzien życia wiecznego, to własne uczynki grzesznika nie zasługują na życie wieczne. Ponieważ wiara przyjmuje posłuszeństwo Chrystusa jako jedyną sprawiedliwość usprawiedliwionego grzesznika, jedynie posłuszeństwo Chrystusa w zamian za grzesznika i w jego imieniu zasługuje na życie wieczne dla wybranego grzesznika.

Gdziekolwiek Biblia naucza o zbawieniu wyłącznie przez łaskę, potępia herezję ludzkich zasług. List do Efezjan jest takim fragmentem:

EFez. 2:8–9 Albowiem łaską zbawieni jesteście przez wiarę… nie z uczynków, aby się nikt nie chlubił

Łaska wyklucza uczynki jako przyczynę, powód lub podstawę zbawienia. Łaska całkowicie wyklucza uczynki jako przyczynę lub podstawę zbawienia. Ale zasługa czyni uczynki przyczyną, powodem lub podstawą zbawienia. Zatem łaska wyklucza zasługę. Zbawienie jest darmowym i łaskawym darem Boga dla wybranego grzesznika.

Zbawienie nie jest zapłatą, na którą zasługuje grzesznik i którą jest mu winien Bóg. Przypowieść o robotnikach w winnicy, Mateusza 20:1-16 uczy, że nagrodą, jaką Bóg daje za dzieła swego ludu, jest czysta łaska, a nie spłata długu. Gdyby nagrodą była spłata długu, ci, którzy pracowali dłużej i w trudniejszych warunkach – w upale – mieliby u Boga roszczenie o zapłatę przewyższającą zapłatę przyznawaną tym, którzy pracowali tylko przez krótki czas, zgodnie z mniej obciążającymi okolicznościami.

Przypowieść o synu marnotrawnym z Ew. Łukasza 15:11–32 wyraźnie uczy, że ciepłe przyjęcie przez Boga i hojne obdarowanie krnąbrnego syna wszelkiego rodzaju błogosławieństwami wynika z łaski, a nie z zasług syna.

Łukasza 17:10 zadaje śmiertelny cios nauce o zasługach. Wyraźnie zaprzecza jednej z dwóch nauk fundamentalnych dla teorii zasługi, a mianowicie, że można zrobić więcej, niż należy do obowiązku, aby w ten sposób zarabiać u Boga. W tekście Jezus oznajmia, że kiedy jego uczniowie wykonali wszystko, co Bóg im nakazał, są sługami nieużytecznymi, gdyż wykonali jedynie swój obowiązek. Bożym wymaganiem wobec ludzi, także tych zbawionych, jest doskonała miłość do Boga i bliźniego. Nikt, choćby była matką Jezusa, czy on, Apostoł Paweł czy pobożny Augustyn, nie może zrobić więcej.

Łuk. 17:10 Także i wy, gdy zrobicie wszystko, co wam nakazano, mówcie: Sługami nieużytecznymi jesteśmy. Zrobiliśmy to, co powinniśmy byli zrobić.

Inne fragmenty Pisma Świętego zaprzeczają innemu podstawowemu elementowi rzymskiej nauki o zasługach: że człowiek ma coś własnego do zaoferowania Bogu, to znaczy decyzję swojej wolnej woli, by wierzyć w Jezusa i kochać Boga. Upadły grzesznik nie ma wolnej woli.

On jest martwy w grzechu

Efez. 2:1 I was ożywił, którzy byliście umarli w upadkach i w grzechach;

Niezdolny chcieć dobra

Rzym. 8:7–8 7. Dlatego, że zamysł ciała jest nieprzyjacielem Boga, bo nie poddaje się prawu Bożemu, gdyż i nie może. 8. Ci więc, którzy są w ciele, nie mogą podobać się Bogu.

Niezdolny do wybrania Chrystusa

Jana 6:44 Nikt nie może przyjść do mnie, jeśli go nie pociągnie mój Ojciec, który mnie posłał. A ja go wskrzeszę w dniu ostatecznym.

Wszystko dobro, jakim jest lub posiada dziecko Boże, a które skutkuje spełnianiem dobrych uczynków, w tym także wolą pragnącą Boga, jest darem Boga dla niego i łaskawym dziełem w nim.

Jan 15:5 Ja jestem winoroślą, a wy jesteście latoroślami. Kto trwa we mnie, a ja w nim, ten wydaje obfity owoc, bo beze mnie nic nie możecie zrobić.
.
1 Kor. 15:10 Lecz z łaski Boga jestem tym, czym jestem, a jego łaska względem mnie nie okazała się daremna, ale pracowałem więcej od nich wszystkich, jednak nie ja, lecz łaska Boga, która jest ze mną.
.
2 Kor. 3:5 Nie żebyśmy sami z siebie byli w stanie pomyśleć coś jakby z samych siebie, lecz nasza możność jest z Boga.
.
Efez. 2:10 Jesteśmy bowiem jego dziełem, stworzeni w Chrystusie Jezusie do dobrych uczynków, które Bóg wcześniej przygotował, abyśmy w nich postępowali.
.
Filip. 2:13 Bóg bowiem sprawia w was i chęć, i wykonanie według jego upodobania.

Upadły grzesznik nie ma nic własnego, co mógłby dać Bogu, czym mógłby zasłużyć na cokolwiek, a tym bardziej na życie wieczne. Jest całkowitym, duchowym bankrutem.
.

Uczynki skażone grzechem

Izaj. 64:4 My wszyscy jednak jesteśmy jak nieczyści, a wszystkie nasze sprawiedliwości są jak szata splugawiona; wszyscy opadliśmy jak liść, a nasze nieprawości uniosły nas jak wiatr

Na kwestię zasług wpływa również fakt, że wszystkie dobre uczynki, nawet najświętszego świętego, są skażone i skalane grzechem. Jako niedoskonałe, nawet najlepsze uczynki świętego nie tylko nie mogą zasługiwać u Boga, ale także w ścisłej sprawiedliwości (a sprawiedliwość Boża jest surowa) zasługują na karę, a nie życie wieczne. W swojej totalnej wojnie przeciwko rzymskokatolickiemu kompromisowi w sprawie łaski Katechizm nie pomija tego aspektu całkowitej niemożliwości zasługi.

Dlaczego jednak nasze dobre uczynki nie mogą choćby w części usprawiedliwić nas przed Bogiem?
.
,Sprawiedliwość, która mogłaby się ostać przed sądem, musiałaby być w pełni doskonała, całkowicie zgodna z Prawem Bożym. Tymczasem nawet najlepsze uczynki w tym życiu są zawsze niedoskonałe i skażone grzechem.[13]

Odrzucenie zasługi przez ewangeliczną prawdę o usprawiedliwieniu przez wiarę zaprzecza temu,

że sam Bóg zaciąga dług u grzesznika
.
że Bóg zawsze jest winien grzesznikowi cokolwiek, a konkretnie życie wieczne, z powodu samego grzesznika lub z powodu tego, co grzesznik uczynił
.
że zbawienie jest należną zapłatą, a nie łaską daną bezpłatnie.

Usprawiedliwienie jedynie przez wiarę potwierdza, że pozycja wierzącego grzesznika przed Bogiem opiera się na fundamencie łaski. Kto chciałby stanąć przed niesamowicie świętym i strasznie sprawiedliwym Bogiem na innej podstawie?

Kto może?
.

Napomnienie

Rzym. 11:5-6 5. Tak i w obecnym czasie pozostała resztka według wybrania przez łaskę. 6. A jeśli przez łaskę, to już nie z uczynków, inaczej łaska już nie byłaby łaską. Jeśli zaś z uczynków, to już nie jest łaska, inaczej uczynek już nie byłby uczynkiem.

Usprawiedliwienie jedynie przez wiarę napomina chrześcijan, aby nie kierowali się motywem zasług. Wszystkie takie dzieła, choć mogą dokonać wielkich rzeczy w ocenie ludzi i chociaż cieszą się uznaniem kościoła i świata, są grzeszne i godne potępienia w sądzie Bożym. Takie uczynki sprzeciwiają się łasce; kwestionują wystarczalność zasług Jezusa Chrystusa; wychwalają grzesznika.

Uczynki wykonywane z motywem zarobienia na zbawienie są najgorszymi z grzechów. Prawdziwe dobre uczynki są spełniane z motywem dziękowania Bogu za całkowicie łaskawe zbawienie. Rzeczywiście, zbawiony grzesznik powinien być wdzięczny Bogu za same dobre uczynki, których dokonuje. „Bóg przeznaczył” te dobre uczynki, „abyśmy w nich chodzili” (Efez. 2:10).

Cóż za wybawienie, cóż za błogosławiona świadomość zbawienia, to prawda o usprawiedliwieniu przez samą wiarę! Jak straszne, jak przerażające musi być życie i praca pod ciężarem zasług! Nikt nie może być pewien, że robi wystarczająco dużo i że radzi sobie wystarczająco dobrze, aby zasłużyć na zbawienie i na nie zapracować.

Na podstrawie David Engelsma, Ewangeliczna prawda o usprawiedliwieniu

Przypisy

[8] Jego własne wyjaśnienie jego obrzydzenia wobec ludzkich zasług odsłoniło najgłębsze źródła wiary Reformatora: „Gdybym miał ujrzeć otwarte niebo i mógłby na nie zasłużyć, podnosząc kawałek słomy, nadal nie chciałbym tego zrobić; bo nie chciałbym móc powiedzieć: Oto, na to zasłużyłem. Nie, nie! Nie mojej zasłudze, ale Bogu niech będzie chwała, Bogu, który poświęcił za mnie swego Syna i zniszczył mój grzech i piekło” Marcin Luter w: Co powiedział Luter, zebr. Ewald M. Plass (St. Louis, MO: Concordia, 1959), 2:923
[9] Kanony i dekrety Soboru Trydenckiego, sesja szósta, dekret o usprawiedliwieniu 16, w: Schaff, Creeds of Christendom, 2:107–8.
[10] Kanony i dekrety Soboru Trydenckiego, sesja szósta, [Kanony] dotyczące usprawiedliwienia 32, w tamże, 2:117–18.
[11] Katechizm Heidelberski Pyt. i Odp. 60
[12] Konfesja Belgijska 24. Należy zauważyć, że to odrzucenie zasługi zawiera w wyrazie tego odrzucenia dwa fragmenty biblijne, na których opiera się to odrzucenie, Filipian 2:13 i Łukasza 17:10.

Zobacz w temacie