Przedmowa

Współcześni wyznawcy ruchu zielonoświątkowego odnajdują korzenie swoich wierzeń w montanizmie, ruchu jaki powstał pod koniec II wieku, zatem we wczesnym okresie chrześcijańskim. Wiele ze współczesnych wierzeń i praktyk obecnych u zielonoświątkowców, jak mówienie niezrozumiałym bełkotem (rzekomy dar języków), publiczne ogłaszanie prywatnych fantazji (rzekomy dar prorokowania)nieskuteczne uzdrawianie, jest niemalże identyczna z tym, w co wierzyli montaniści.

W tym artykule przyjrzymy się uważnie zarówno motntanizmowi jak i reakcji wczesnego kościoła na to zwiedzenie.

Rys historyczny

  • 80 a.d. – Urodziny Polikarpa, ucznia Jana autora Objawienia
  • Wczesny. II wiek – Urodziny Irenaeusa, ucznia Polikarpa
  • 150-160 a.d. – Urodziny Tertulliana
  • 167 a.d. – Śmierć Polikarpa
  • Późny II wiek – Powstanie montanizmu
  • Późny II wiek – Irenaeus tworzy Adversus Haereses (Przeciw Herezjom)
  • 197-198 a.d. – Nawrócenie Tertulliana
  • 202 a.d. – Śmierć Ireneausa
  • 207 a.d. – Tertullian staje się montanistą
  • 240 a.d. – Śmierć Tertulliana
  • 381 a.d. – Montanizm uznany za herezję
    .

Wiarygodność Irenaeusa

Irenaeus wychował się w Smyrnie (obecnie Izmir w Turcji). Był uczniem św. Polikarpa ze Smyrny, jednego z ojców apostolskich. Około 178 a.d., za czasów panowania cesarza Marka Aureliusza, już jako pastor Vienne, został po śmierci św. Potyna najpierw administratorem, następnie pastorem Lyonu (łac. Lugdunum). Kontekst jego nauczania stanowiły liczne sekty gnostyckie (także montanizm), z którymi polemizował w Adversus Haereses. W Objawieniu Świętego Jana zbór w Smyrnie jest przedstawiony w pozytywny sposób

Dzieje 2:8-11 8 A do anioła kościoła w Smyrnie napisz: To mówi pierwszy i ostatni, który był umarły, a ożył: 9 Znam twoje uczynki, ucisk i ubóstwo – lecz jesteś bogaty – i bluźnierstwo tych, którzy mówią, że są Żydami, a nimi nie są, ale są synagogą szatana. 10 Nic się nie bój tego, co masz cierpieć. Oto diabeł wtrąci niektórych z was do więzienia, abyście byli doświadczeni, i będziecie znosić ucisk przez dziesięć dni. Bądź wierny aż do śmierci, a dam ci koronę życia. 11 Kto ma uszy, niech słucha, co Duch mówi do kościołów: Ten, kto zwycięży, nie dozna szkody od drugiej śmierci.

W tym czasie pastorem zboru w Smyrnie był Polikarp ze Smyrny (ur. ok. 69-82 a.d., zm. 22 lutego 167 a.d.), który znał osobiście kilku Apostołów i był ukochanym uczniem Apostoła Jana Teologa (Ewangelisty).
.

Doktryny montanizmu

Nowe objawienie

Montanizm (zwany też phrygianizmem) głosił, że każdy wierzący jest kanałem szczególnego objawienia. Na dowód tego praktykowano dramatyczne dary rzekomo pochodzące od Ducha Świętego, włącznie z ”proroctwem” i ”językami”, które jak twierdzili są proroczymi znakami czasów ostatecznych.

Montanus wierzył, że chrześcijanie już wówczas żyli w ”ostatnich dniach” poprzedzających przyjście Chrystusa. Twierdził nawet, że za jego życia Nowa Jerozolima zstąpi z nieba na jego rodzinną wioskę Pepuza w Azji Mniejszej.

Jedną z podstawowych nauk Montaniusa było przekonanie, że z pomocą daru Ducha Świętego wypowiadał on objawienie bezpośrednio pochodzące od Boga. Montanus dowodził, że objawienie to uzupełnia przekazane  już (lecz niekompletne) objawienie przez Chrystusa i Apostołów. Mówił o rozwoju objawienia od starotestamentowych proroków do uczniów Pana, a następnie do ”nowego wieku Ducha”. W tym ”nowym wieku” (ang. new age) Duch Święty przemawiał przez montanistycznych proroków i prorokinie.
.

Litera, która zabija

Montanius publicznie oświadczał i zniechęcał tym chrześcijan twierdząc, że kościół składa się z dwóch grup:  z ”duchowych chrześcijan”, którzy wyznają jego naukę i przekazują bezpośrednie objawienie Boże oraz z ”cielesnych chrześcijan”, którzy posiadają tylko ”martwą literę” Pisma Świętego.

Sami siebie nazywali duchowymi (gr. pneumatikoi), uznawali się za jedynych, którzy kierują się prawdziwie Duchem Świętym.

W innych sprawach montaniści popierali ortodoksyjną naukę chrześcijańską. Mimo to byli elementem rozłamowym, gdyż do ”duchowego kościoła” zaliczali tylko tych, którzy mieli takie same przeżycia jak oni.
.

Niespełnione proroctwa

Prorokinie przepowiadały wielkie wojny i nieszczęścia, oraz rychłe nadejście Królestwa Bożego i Nowej Jerozolimy w okolicach niewielkich frygijskich miasteczek, Pepuzy i Tymjonu. Montanus i jego towarzyszki utrzymywali, że przez nich mówi Duch Święty, dlatego żądali bezwarunkowego posłuszeństwa ich nakazom. Zapowiadali rychły koniec świata, który według Maksymilli, miał nastąpić tuż po jej śmierci.

Żadne z proroctw montanistów nie wypełniło się.
.

Rak w kościele

Montaniści nie stworzyli odrębnej doktryny teologicznej, a raczej koncentrowali się na reformie obyczajów. Odrzucali wszelki autorytet kościelny.

Zakaz samoobrony

Montaniści zakazywali ucieczki przed prześladowaniami i śmiercią męczeńską, nakazywali posty, których nie praktykowali chrześcijanie, zwani pogardliwie przez nich w tym okresie psychikami (od psyche – dusza).
.

Irenaeus o montanizmie

“Obecnie człowiek o imieniu Quintus, phrygianista (inna nazwa montanizmu) pochodzący z Phrygii, gdy zobaczył dzikie bestie, popadł w strach. To był ten człowiek, który zmuszał siebie a także innych do wychodzenia naprzód dobrowolnie (w celu próby wiary). Jego to prokonsul, po wielu błaganiach, przekonał do przysięgi i do złożenia ofiary. Przeto, bracia, nie pochwalam tych, którzy poddają się (cierpieniom), widząc, że Ewangelia nie naucza tak zrobić.”  (Encyclical Letter Of The Church Of Smyrna On The Martyrdom Of Polycarp, Ch. 4)

”Te rzeczy mają się tak, wszyscy, którzy niszczą formę Ewangelii są próżnymi, niewykształconymi, zuchwalcami; tych [mam na myśli], którzy reprezentują aspekty Ewangelii jako czegoś więcej w liczbie niż było wyżej wymienione, albo, z drugiej strony, mniej.  Poprzednia klasa [takoż czyni], może wydawać się, że odkryła więcej parwdy niż jej jest;  późniejszejsza, że może odstawić na bok odpuszczenie Boskie. Jeśli chodzi o Marciona, odrzucając całą Ewangelię, a raczej odcinając się od Ewangelii, chwali się, że ma udział w [błogosławieństwach] Ewangelii. Inni, znowu [montaniści], lekceważący dary Ducha, które w późniejszych czasach dzięki upodobaniu Ojca były wylane na ludzką rasę, nie uznają tego aspektu [ewangelicznego odpuszczenia] przedstawionego przez Ewangelię Jana, w której Pan obiecał, że ześle Pocieszyciela; ale odrzucają naraz i Ewangelię i proroczego Ducha. Doprawdy nędzni ludzie! którzy zaiste chcą być pseudo-prorokami, którzy odrzucają kościelny dar proroctwa; zachowując się jak ci (sekta Encratitae nie uznająca małżeństwa i spożywania mięsa) którzy z powodu wiejścia w hipokryzję, wstrzymują sie z dala od społeczności z braćmi. Musimy stwierdzić ponadto, że ci ludzie (montaniści) nie mogą przyznać się do apostoła Pawła także. Ponieważ, w swoim Posłaniu do Koryntian, mówi wyraźnie o darach proroczych, i uznaje mężczyzn i kobiety prorokujących w kościele. Grzesząc zatem, w tych wszystkich elementach, przeciwko Duchowi Bożemu, popadają w nieodpuszczalny grzech. Bo Paweł w swoim Posłaniu do Koryntian, mówi wyraźnie o darach proroczych”. (Adversus haereses, 3:11:9)

 

“Powienien także osądzać fałszywych proroków, którzy bez otrzymania daru prorokowania od Boga, I niemając bojaźni Bożej, ale raczej dla własnej próżności, albo dla własnych korzyści, lub działając w inny sposób będąc pod wpływem nieczystego ducha, udają że prorokują, podczas gdy przez cały czas kłamią Bogu” (Adversus haereses,, 4:33:6)

Irenaeus o cudach montanistów

4. Jeśli jednakże (nikczemni i bluźnierczy heretycy) utrzymują, że Pan również tylko pozornie czynił cuda (odnośnik do fałszywych cudów wspomnianych w sekcji 1-3), powinniśmy odesłać ich do pism prorockich, i udowodnić z obu (pism prorockich) że wszystkie rzeczy dotyczące Go były przeto przewidziane i niewątpliwie miały miejsce, i że jest jedynym Synem Boga.
.

Odnośnik do pism prorockich (Dzieje 8:9-18, Mat. 10:8):
.

(Dzieje 8:9-18 pierwszy tekst prorocki) ”Jednakoż, zatem, ci którzy są w prawdzie Jego uczniami, otrzymawszy łaskę od Niego, w Jego imieniu czynią [cuda], tak, aby pomnażać dobro wśród innych ludzi, według daru jaki każdy otrzymał od Niego. Bo niektórzy z pewnością i prawdziwie wypędzają diabły, tak, żeby w ten sposób oczyszczeni w z nieczystych duchów często przychodzili do wiary [w Chrystusa], i przyłączali się do kościoła. Inni mają wcześniejszą znajomość rzeczy przyszłych; mają wizje, wypowiadają proroctwa. Inni, jak widzimy, leczą chorych przez nałożenie rąk, i ci zostają uzdrowieni. Tak, ponadto, jak powiedziałem, nawet martwi powstają i zostają pomiędzy nami przez wiele lat.
.

(Mat. 10:8 drugi tekst prorocki) Cóż jeszcze mogę powiedzieć? Jest niemożliością wskazać liczbę darów jakie kościół, [rozproszony] po całym świecie, otrzymał od Boga, w imieniu Jezusa Chrystusa, który został ukrzyżowany pod Poncjuszem Piłatem, i których doświadcza dzień po dniu dla dobra pogan, nie praktykując oszustwa na kimkolwiek, nie biorąc żadnej zapłaty od nich [z powodu tych cudownych wstawiennictw]Bo tak jak (kościół) otrzymał darmo od Boga, darmo też rozdaje[innym]”  (Adversus haereses, 2: 32, sekcja 4)

Gdy Irenaeus w swoich pracach porusza zagadnienie daru języków i proroctw zawsze czyni to w odniesieniu do Pisma i czasów apostolskich, nigdy nie mówi o czasach jemu współczesnych.

”Właśnie dlatego apostoł stwierdza “Głosimy jednak mądrość wśród doskonałych, 4476 nazywając doskonałymi te osoby, które otrzymały Ducha Bożego i które przez Ducha Bożego mówią wszystkimi językami, tak jak on sam także mówił. W ten sam sposób słyszymy (usłyszeliśmy) 4477 o wielu braciach w Kościele, którzy posiadają dary prorocze, i którzy przez Ducha Bożego mówią wszystkimi rodzajami języków i sprowadzają na światło dzienne  dla wspólnego dobra ukryte rzeczy ludzi, i głoszą tajemnice Boże, których apostoł również nazywa duchowymi, są oni duchowi ponieważ uczestniczą w Duchu, a nie ponieważ ich ciało zostało zewleczone i zabrane przez co stali się całkowicie duchowi”  (Adversus haereses, 5:6 s. 892)
.

4476 1 Kor. 2:6 
4477 Stara Łacina posiada “audivimus,” – słyszeliśmy

Tertullian montanistą

W Afryce występowało wielkie zainteresowanie nowymi proroctwami, i Tertullian uwierzył, że były one prawdziwe, odpowiednio wspominał o nich i bronił silnie w swoich późniejszych pracach. Tertullian zaciekle atakował przeciwników nowych proroctw, napisał nawet siedmiotomowe dzieło apologetyczne De ecstasi, które zaginęło.Montaniści przetrwali kilka wieków w Azji Mniejszej, definitywnie obrastając w nowe herezje. Późniejsi Ojcowie Kościoła napisali okolicznościową polemikę przeciwko nim. Na koniec III wieku, pojawiła się pewna grupa zwana przebudzeniem Tertullianistów. Poza zwiedzeniem montanizmem, Tertullian głosił raczej ortodoksyjne doktryny chrześcijańskie.

Tertulian po wstąpieniu do sekty montanistów zmienia teologię

 

  1. Ochrzczeni w wodzie nie mogą zgrzeszyć Por. Tertulian, De paenitentia 7,10-11
  2. Pokuta możliwa tylko raz, niemożliwa po chrzcie Por. Tertulian, De paenitentia 7,10-11
  3. Bóg nie jest skory do odpuszczania grzechów lecz jest skory do karania za grzechy Tertulian, De pudicitia 2,1.3-4
  4. Ponowne upamiętanie nie jest możiwe. Tertulian, De pudicitia 7,3.6.10-12 Tertulian, De pudicitia 9,20
  5. Wierzącym nie wolno uciekać przed prześladowaniami. Tertulian, De fuga in persecutione 6,1 (PSP 65) 161. Tertulian, De fuga in persecutione 6,1.3 (PSP 65) 162.
  6. Małżeństwo jest wbrew woli Boga. Tertulian, De exhortatione castitatis 3,5
  7. Syn nie posiada pełni Bożej Substancji, Justo L. Gonzales, Od wczesnego Kościoła do Świtu Reformacji
    ..

Montanizm herezją

Kościół uznał montanizm za poważną herezję, której należy unikać. Sobór w Konstantynopolu (381) postanowił, by pokutujących montanistów przyjmować do społeczności bardzo ostrożnie. Badano ich przekonania odnośnie zbawienia, a następnie organizowano intensywne studium Pisma Świętego.
.

Spuścizna montanizmu

Dzisiaj w ruchu zielonoświątkowym spotykamy się z nauką i zwyczajami bardzo podobnymi do ruchu montanistów z IIwieku. Właściwie, chyba nikogo nie skrzywdzilibyśmy, gdybyśmy dzisiejszy ruch charyzmatyczny nazwali neomontanizmem. Jeden z wybitnych pisarzy charyzmatycznych, Larry Christenson, nawet uważa, że ruch montanistyczny jest częścią tradycji charyzmatycznej. Główną doktryną, jaką głosili montaniśi, charakterystyczną również dla dzisiejszych zielonoświątkowców, jest przekonanie, że Bóg stale posyła swoje objawienie.

Bardziej niepokojące jest to, że takie samo przekonanie utrzymuje również Kościół rzymskokatolicki, neoordtodoksja protestancka, Christian Science (Nauka Chrześcijańska), Dzieci Boże, mormonizm, Świadkowie Jehowy, Kościół Boży Amstronga i Sun Myung Moon, samozwańczy„mesjasz”, który w ostatnich latach zwiółdł wiele tysięcy młodych ludzi.


Zobacz w temacie