Hermeneutyczne użycie logiki, część 1

utworzone przez | lut 17, 2023 | Teologia biblijna

Wprowadzenie

1 Piotra 2:2 Jak nowo narodzone niemowlęta pragnijcie logicznego (λογικὸν logikon), czystego mleka (słowa Bożego), abyście dzięki niemu rośli;

W pierwszej części studium rozważymy konieczność logiki oraz konieczność studiowania logiki. Logika to nie psychologia, matematyka czy historia. Gdy mówimy o logice mówimy o zasadach prawidłowego myślenia. Najlepiej zacząć od definicji, ponieważ bez zdefiniowanych nie wiemy o czym będziemy mówić.

Logika – jest nauką o prawidłowym rozumowaniu. Czym zatem jest rozumowanie? Według Arystotelesa rozumowanie to każdy argument, w którym określone są pewne założenia lub przesłanki, a następnie na ich podstawie wyciągane są wnioski. Według Gordona H. Clarka logika jest zatem nauką o koniecznym wnioskowaniu (implikacji)

Konieczne wnioskowanie (implikacja) – może zostać zobrazowana przez dwa przykłady. Pierwszy z nich jest standardowym przykładem z podręczników do logiki, drugi pochodzi z Biblii.

1) Jeśli wszyscy ludzie są śmiertelni (pierwsza przesłanka), jesli Sokrates to człowiek (druga przesłanka) zatem Sokrates jest śmiertelny (konieczny wniosek) – nie można uniknąć tej konkluzji

2) Jesli Dawid to Król Izraela (pierwsza przesłanka 2 Sam. 5:3), jeśli Absalom był synem Dawida (druga przesłanka 2 Sam. 13:1) zatem Absalom był synem Króla Izraela (konieczny wniosek) – ponownie nie można uniknąć tej konkluzji, choć nigdzie w Biblii nie znajdziemy bezpośredniego stwierdzenia „Absalom był synem króla Izraela”. Wniosek ten jest konieczny i prawdziwy ponieważ wynika z dwóch prawdziwych przesłanek.

Pierwsza przesłanka: Później stało się tak: Absalom, syn Dawida, (2 Sam. 13:1)
.
Druga przesłanka: Wszyscy starsi Izraela przyszli więc do króla do Hebronu i król Dawid zawarł z nimi przymierze w Hebronie przed PANEM, a oni namaścili Dawida na króla nad Izraelem (2 Sam. 5:3)
.
Wniosek: Absalom był synem króla Izraela.

Oto prosta definicja logiki. Teraz skupmy się na zasadach dzięki którym zdecydujemy, które wnioski czy też implikacje są konieczne, co to znaczy „konieczne”, oraz jak odróżnić konieczną implikację od niekoniecznej.

Definicje

Logika

Logika dotyczy każdego myślenia i jest to twierdzenie fundamentalne. Miejsce logiki w programie jest bardzo ważne. Nauczamy dzieci czytania, pisania i arytmetyki, ponieważ są podstawą dla wszelkiego dalszego studiowania. Geografia wymaga znajomości czytania, pisania i podstawowych działań na liczbach.

Wyższa matematyka wymaga znajomości arytmetyki. Logika jest jeszcze bardziej podstawową dziecziną nauki. Nie jest nauczana jako pierwsza ponieważ nie jest najłatwiejsza. Logika jest podstawowa dla każdego procesu myślenia i każdej myśli. Nie da się uniknąć logiki dlatego tak ważnym jest jej studiowanie.
.

Jest tylko jedna logika

Wbrew temu socjalista Karol Marks twierdził, że jest więcej niż jedna forma logiki. Dowodził, że każda klasa ekonomiczna, proletariat, burżuazja i arystokracja posiadała własną formę logiki w ramach której myślała. Marks utworzył doktrynę zwaną polilogizm (wiele logik), był to jego element ataku na to co postrzegał jako kulturę burżuazji i jej strukturę władzy.

Według Marksa proletariat myślał inaczej niż burżuazja i kapitaliści – mieli inną logikę. Logika proletariatu była zwycięską logiką przyszłości, logika burżuazji była przestarzała i miała zaniknąć. Proletariat nie potrzebował słuchać żadnych argumentów kapitalistów, ponieważ ci używali innej logiki.
.

Polilogizm

Polilogizm jest współcześnie promowaną doktryną, jeśli nie w rozumieniu marksistowskim to w rozumieniu multikulturalizmu. Wmawia się nam, że każda kultura posiada własną, wyjątkową logikę. własny sposób myślenia. Stąd istnieje wiele różnych sposobów myślenia i wiele różnych logik.

Stąd jeśli chrześcijanie mieliby nauczać w innych kulturach w ten sposób narzuacją innym zachodnioeuropejski sposób myślenia, grecki sposób myślenia i przez to promowana jest kultura zachodnioeuropejską z jej imperalizmem. Pojęcie polilogizmu przeniknęło nawet do tzw. kręgów kalwińskich:

„Ale Biblia mówi nam, że jest to problem naszej logiki, a nie logiki Boga. Myśli Boga są wyższe niż nasze myśli, a Jego zrozumienie jest nieskończenie wyższe niż nasze, co nieuchronnie oznacza, że my, jako skończone, stworzone istoty ludzkie, nie możemy tego w pełni pojąć.„ [1]

Rzekomy pretekst

Tekstem Biblijnym rzekomo dowodzącym odmienności Bożej logiki od ludzkiej logiki jest fragment Izajasza, gdzie stwierdzono, że myśli Boga to nie myśli człowieka (stąd wyciągany jest błędny wniosek iż Boża logika to nie ludzka logika)

Izaj. 55:8 Moje myśli bowiem nie są waszymi myślami ani wasze drogi nie są moimi drogami, mówi PAN;

W rzeczywistości tekst nie naucza o sposobie myślenia Boga jako odmiennym od ludzkiego ale

  • po pierwsze wskazuje w prosty sposób o świętości Bożych myśli (werset 7 Niech bezbożny opuści swoją drogę, a człowiek nieprawy swoje myśli i niech wróci do PANA) i nawołuje do porzucenia bezbożnych myśli ludzkich oraz grzesznego postępowania i nakazuje skupienie myśli na tym co Boże aby w rezultacie dobrze postępować.
    .
  • po drugie tekst informuje czytelnika o nieskończonej świętej mądrości Boga wyrażonej przez Jego postępowanie i myśli (werset 9 Ale jak niebiosa są wyższe niż ziemia, tak moje drogi przewyższają wasze drogi, a moje myśli – wasze myśli), jest to zatem niedościgniony wzór myślenia i postępowania

Fragment zatem nie dowodzi odmienności logiki Boga od logiki człowieka. Dowodzi Bożej nieskończonej świętości i mądrości jako koniecznego acz niedoścignionego wzorca. Z drugiej strony jeśli przyjąć propozycję przeciwną nieuniknioną konkluzją jest odrzucenie jakiejkolwiek możliwości zrozumienia prawdy przez człowieka.

„Jeżeli Bóg zna całą prawdę i zna właściwe znaczenie każdego twierdzenia, i jeżeli żadne twierdzenie nie znaczy dla człowieka tego, co znaczy dla Boga, tak że wiedza Boga i wiedza człowieka nie pokrywają się w żadnym pojedynczym punkcie, wynika z tego surowa konieczność, że człowiek nie może znać żadnej prawdy. Ten wniosek jest zupełnie przeciwny do poglądów Kalwina […] i podważa całe chrześcijaństwo” [2]

Biblijna propozycja

Co Biblia mówi na temat multikulturalizmu i polilogizmu? Jednym z bardziej przydatnych fragmentów jest tekst Ewangelii Jana

Jan 1:1-5, 9 1. Na początku było Słowo (Λόγος  Logos – logika), a Słowo (Λόγος  Logos – logika) było u Boga i Bogiem było Słowo (Λόγος  Logos – logika). 2. Ono było na początku u Boga. 3. Wszystko przez nie się stało, a bez niego nic się nie stało, co się stało. 4. W nim było życie, a życie było światłością ludzi. 5. A ta światłość świeci w ciemności, ale ciemność jej nie ogarnęła. 9. Ten był tą prawdziwą światłością, która oświeca każdego człowieka przychodzącego na świat.

Każdy to tzw. uniwersalny kwalifikator – nie ma wyjątków. Każdy człowiek jest oświecony logiką Bożą przez Chrystusa, Boży Logos . Każdy człowiek na świecie posiada tą samą logikę co Bóg. Chrystus nie jest światłem tylko dla burżuacji, tylko dla ploretariatu czy tylko dla arystokracji, kultury zachodniej, kultury wschodniej czy kultury afrykańskiej.

Każdy cżłowiek posiada jeden i ten sam rodzaj logiki czy też racjonalności – czyli zdolności do używania rozumu, ponieważ jest tylko jedna logika.
.

Wprowadzenie do fundamentalnych praw logiki

Istnieją trzy główne prawa rządzące logiką. Zasada sprzeczności logicznej jest najbardziej fundamentalną, pozostałe dwie zasady można wydedukować z pierwszej.

1) Zasada sprzeczności logicznej (a nie jest zarówno a jak i nie a, a ≠ nie a) Termin aby mógł coś oznaczać, musi również czegoś nie oznaczać – pies nie może oznaczać psa oraz nie psa. Słowo pies referuje do szczekającego udomowionego czworonoga ale nie referuje do gór, drzew, mężów i żon czy plastiku. Gdyby słowo pies odnosiło się do wszystkich innych terminów, nie oznaczałoby nic, słowo to nie miałoby żadnego znaczenia.

Możemy czytać i rozumieć Biblię, ponieważ każde słowo posiada skończone i zdefiniowane znaczenie. Np. Na początku (1 Mojż. 1:1) nie oznacza tysiąc lat po początku. Nie oznacza pięć sekund po początku. Fraza posiada zdefiniowane znaczenie którym jest sam początek.

2) Zasada wyłączonego środka (ani a ani nie a, a ≠ a ≠ nie a; zarówno a jak i nie a, a = a = nie a) – oznacza to, że coś jest albo nie jest, nie ma środka, nie ma odcieni szarości. Nie ma nic pomiędzy daną rzeczą a tym, czym dana rzecz nie jest. Nie ma środka, gdzie dana rzecz może być lub może nie być – pies nie może być czymś pomiędzy psem i nie psem.

Niektórzy filozofowie, np William James i John Dewey, a nawet tzw. kalwińscy filozofowie atakują tę zasadę twierdząc, że jest śnieg, jest deszcz ale istnieje też stan pomiędzy, który nie jest ani deszczem ani śniegiem. Jest to pogwałcenie zasady ponieważ desygnat o którym mowa nazywany jest w j. polskim, deszcz ze śniegiem, podczas gdy w innych językach posiada nazwę własną (np. w norweskim to sludd). Eskimosi rozróżniają ponad 26 rodzajów zjawiska używając tyluż słów na okreslenie opadów atmosferycznych. Rzecz jest tylko sobą i niczym innym.

3) Zasada tożsamości (a jest a, a = a) – dana rzecz jest daną rzeczą. – pies to pies

Jest to truizm, to oczywiste, jednakże należy sformułować tą zasadę ponieważ jest ona fundamentalna. Nie ma możliwości prawidłowego myślenia bez zrozumienia owych truizmów. Po raz pierwszy sformułowane przez Arystotelesa. Odrzucenie tych zasad na podstawie przesłanki iż stworzył je poganin to błąd logiczny zwany ad hominem

Opis błędu: Atakowanie osoby argumentującej, a nie samego argumentu, gdy atak na osobę jest całkowicie nieistotny dla argumentu, który ta osoba przedstawia.
.
Forma logiczna: Osoba 1 twierdzi, że Y. Osoba 1 jest debilem. Zatem Y nie jest prawdziwe.
.
Przykład: Mój przeciwnik sugeruje, że Chrystus umarł za wybranych a nie za wszystkich — mówi to Kalwinista czyli heretyk dlatego Chrystus nie umarł za wybranych ale za wszystkich.
.
Wyjaśnienie: Prywatna opinia adwersarza o kalwinizmie nie ma nic wspołnego z faktem, że zgodnie z Pismem Chrystus umarł za wybranych (Jan 10:11; 15:13; Mat. 1:21; Efez. 1:4-7; Obj. 5:9) a zatem nie ma znaczenia dla sporu. Ataki ad hominem są zwykle dokonywane z desperacji, gdy nie można znaleźć porządnego kontrargumentu.

Zatem jeśli ktoś ma opory w uznaniu dorobku Arystotelesa w obszarze logiki powinien zauważyć, że Bóg może spawić iż nawet osioł przemówi na sposób rozumny wypowiadając prawdziwe twierzdenia. Dlatego też nie powinniśmy być zaskoczeni gdy czasem jakiś pogański filozof odkryje prawdę.

2 Piotra 2:16 Został jednak skarcony za swoją nieprawość: niema juczna oślica, przemówiwszy ludzkim głosem,powstrzymała szaleństwo proroka.

Zastosowanie

Przyjrzyjmy się szerokiemu spektrum zastosowań logiki, szczególnie zaś zastosowaniu logiki w analizie i studium Pisma
.

Komunikacja

„Słusznie bowiem mówi się wśród jurystów: „Słowa tego, który mówi niejasno, choć mógł wypowiedzieć się jaśniej, należy wykładać przeciwko niemu samemu” – Marcin Luter, O niewolnej woli, s. 43

Logika jest konieczna ponieważ jest niezbędna dla wszelkiego rozróżnienia. Każde możliwe rozróżnienie czy to w myślach, komunikacji, etyce, rozróżnienie między dobrem a złem, nasze zrozumienie Dziesięciu Przykazań, zrozumienie Pisma, zrozumienie narracji Pisma zależy od trzech zasad logiki

2 Mojż. 20:15 Nie będziesz kradł

  • to zdanie nie znaczy będziesz kradł (zasada sprzeczności)
    .
  • to zdanie nie znazcy będziesz trochę kradł a trochę nie kradł (zasada wyłączonego środka)
    .
  • to zdanie znaczy nie będziesz kradł (zasada tożsamości)

Nie da się uciec od tych praw, tym bardziej, że znajdują się one w samym Piśmie. Paweł używa przykładu z muzyki

1 Kor. 14:7-9 7. Przecież nawet przedmioty martwe, które wydają dźwięki, jak flet albo cytra, gdyby nie wydawały różnych dźwięków, jak można byłoby rozpoznać, co się gra na flecie, a co na cytrze? 8. A gdyby trąba wydawała niewyraźny głos, kto by się przygotowywał do bitwy? 9. Tak i wy, jeśli nie wypowiecie językiem zrozumiałych słów, jakże ktoś zrozumie, co się mówi? Na wiatr bowiem będziecie mówić.

Jeśli instrument wydaje niewyraźny dźwięk nie jest możliwym rozróżnienie jaki to instrument. Podobnie przemawianie niezrozumiałym bełkotem uniemożliwia rozróżnienie jakim językiem przemawia człowiek. Tak więc niezrozumiały bełkot to żaden język (tym bardziej anielski) a raczej błąd, głupota lub herezja, w każdym bądź razie to żaden duchowy język, którego nikt, nawet sam mówca, nie rozumie.

Tak jak instrument powinien brzmieć czysto, tak przemawiać należy zrozumiale: wolę powiedzieć pięć słów zrozumiałych, aby i innych nauczyć, niż dziesięć tysięcy słów niezrozumiałym językiem (1 Kor. 14:19).

Przekaz i zrozumienie znaczenia przekazu wymagają logiki.
.

Etyka

w sferze etyki twierdzi się, że nie ma beli i czerni a są jedynie odcienie szarości. Stąd nie można czynić jasnych rozróżnień między tym co dobre a złe, prawidłowe a niewłaściwe, sprawiedliwością a niesprawiedliwością. Otóż szarość to mieszanina białego i czarnego. Jeśli nie ma białego i czarnego, nie ma mieszaniny, nie ma też odcieni szarości. Ważnym jest wiedzieć, że wszystkie argumenty etycznych relatywistów i wszystkich innych relatywistów, zależą od użycia logiki, którą negują…

Relatywizm, czyli idea, że coś może być prawdziwe dla ciebie ale już nie dla mnie albo że coś może być prawdziwe w jednej kulturze ale nie w drugiej, jest fałszywa. Biblia nie rozróżnia pojęcia prawda relatywna (względna) a jedynie proponuje pojęcie prawdy obiektywnej. Prawda obiektywna jest prawdą dla każdego bez wyjątku.
.

Teologia

Bez logiki nie da się działać. Można właściwie powiedzieć, że logika jest Bożym myśleniem. To sposób w jaki Bóg myśli. Jeśli nie rozumiemy zasad koniecznej implikacji nie będziemy rozumieli Pisma. Książka O niewolnej woli Marcina Lutra była manifestem XVI wiecznej Protestanckiej Reformacji, której przewodził Luter.  W tym dziele Luter zajmował się wieloma kardynalnymi logicznymi błędami papistów w ich interpretacji i zrozumieniu Pisma.

Luter dowodził, że nie można dokonać żadnej implikacji z nakazu. Wnioski mogą być wyciągane jedynie na podstawie przesłanek w trybie oznajmującym. Nie można wyciągać wniosków ze zdań w trybie rozkazującym.

„Jakże się to więc dzieje, że wy teolodzy takie brednie pleciecie jakbyście byli po dwakroć dziećmi, iż posłyszawszy jedno słowo w trybie rozkazującym, od razu wyciągacie z niego wnioski w trybie oznajmującym, jak gdyby to, co się nakazuje, koniecznie zostało od razu wykonane albo było możliwe do wykonania. Ile bowiem rzeczy wydarza się w czasie, zanim się kąsek włoży do ust, tak iż to, co nakazałeś i było całkiem możliwe, jednak się nie staje, tyle różnią się między sobą słowa w trybie rozkazującym a oznajmującym, w sprawach ogólnych i bardzo łatwych. A wy w tych sprawach, które są odleglejsze od siebie niż niebo jest odległe od ziemi i są po prostu niemożliwe, tak od razu przemieniacie nam imperatywy w indikatywy, tak iż skoro tylko usłyszycie czyjś głos rozkazujący: „zrób, spełnij, wybierz”, od razu chcecie by to było spełnione, zrobione, wybrane, dopełnione, albo by taki był tego wynik dzięki własnym siłom” [3]

Tryb rozkazujący: Dekalog napisany jest w trybie rozkazującym. Nie będziesz kradł! (2 Mojż. 20:15) Nie można na podstawie wypowiedzi imperatywnej wyciągać wniosku o możliwości wypełnienia przykazania przez człowieka. To dla tego potrzebujemy Zbawiciela! Gdyby człowiek mógł przestrzegać przykazań ze swojej mocy, potrzeba Zbawiciela i Jego krzyża byłaby zbyteczna.

Tryb oznajmujący: wypowiedź lecz włożę w ich serca moją bojaźń, aby nie odstępowali ode mnie (Jer. 32:40) napisana jest w trybie oznajmującym. Wniosek: Bóg uczyni swój lud chętnym do przestrzegania przykazań, choć nie perfekcyjnie ze względu na upadłe wciąż ciała. Tak działa Zbawiciel!

Konkluzje: Nie można wyciągnąć wniosku z nakazu Bożego Świętymi bądźcie, bo ja jestem święty (1 Piotra 1:16) że człowiek może tu na ziemi być tak święty jak Bóg. Jest to herezja perfekcjonizmu.

Jest to elementarny błąd popełniany przez dzieci w szkole. W rzeczywistości Bóg mówi nam Świętymi bądźcie, bo ja jestem święty aby nam pokazać, że nie możemy tego osiągnąć sami z siebie i potrzebujemy Bożej łaski. Tym bardziej nie osiągniemy tego stanu za życia.
.

Logika a zdrowy rozsądek

Kolejnym z powodów, dla których warto studiować logikę jest ludzka skłonność do przeceniania swoich zdolności. Logika często mylona jest ze zdrowym rozsądkiem. Teraz przedstawiony zostanie dowód, że zdrowy rozsądek to nie logika.

Załóżmy, że możemy otrzymać pracę w dwóch podobnych firmach, a i b, gdzie obie oferują takie samo wynagrodzenie startowe 2 000 złotych rocznie. Przy czym firma a obiecuje podwyżkę 50 złotych co pół roku a firma b podwyżkę 200 złotych co rok. Którą firmę wybrać? Zdrowy rozsądek podpowiada: firmę b. gdzie dają wyższą podwyższkę. Sprawdźmy co na to logika.

Okres Firma a Firma b
1 półrocze 1000 1000
2 półrocze 1050 1000
3 półrocze 1100 1100
4 półrocze 1150 1100
5 półrocze 1200 1200
6 półrocze 1250 1200
Suma 6750 6600

Zgodnie z przeprowadzaną analizą logiczną okazuje się, że firma a jest bardziej opłacalna już od pierwszego roku. Po trzech latach pracując w firmie a zarobimy o 150 złotych więcej w skali trzech lat niż w firmie b. Tu kończy się poleganie na zdrowym rozsądku. Nie można ufać zdrowemu rozsądkowi. Najpierw należy zbadać logicznie przesłanki, użyć zasad i procedur logiki i wyciągnąć wnioski.

Oczywiście niektóre stwierdzenia zdrowego rozsądku mogą być prawdziwe, jednakże problemem jest rozróżnienie, które z nich są a które nie są prawdziwe. Nie można tego rozróżnić bez zastosowania analizy logicznej.
.

Podsumowanie

Oto dlaczego warto studiować logikę. Jest ona niezbędna do studiowania zasad prawidłowego myślenia.

To nauka o koniecznych implikacjach, bez której u drzwi kościoła natychmiast staje herezja

“Wszyscy ci heretycy są daleko późniejsi od biskupów, którym Apostołowie zlecili Kościoły. (…) Z konieczności więc (…) są ślepi wobec prawdy i klucząc z drogi na drogę zbaczają z właściwego kierunku. Skutkiem tego strzępy ich doktryny nie trzymają się siebie i brak im logiki. Natomiast ścieżka ludzi należących do kościoła przebiega przez świat cały, bo ma mocną tradycję od Apostołów i pozwala nam przekonać się, że wiara wszystkich jest jedna i ta sama.” [4]

Na podstawie John Robbins, LOGIC, lecture 1, Introduction To Logic, źródło

Przypisy

[1] Źródło: Monergizm, William J. U.Philip, Why We Pray, rozdział 3 Crossway 2015
[2] Gordon H. Clark, The Word of God and the Mind of Man, s. 100
[3] Marcin Luter, O niewolnej wol s. 54
[4] Ireneusz z Lyonu, Przeciw Herezjom 5.20

Zobacz w temacie

Print Friendly, PDF & Email