Lekcja 3 Omówienie czasów, Przeszły dokonany strona czynna, Zaprzeszły dokonany strona czynna , οἶδα i ᾔδειν , Warunek przeciwny faktowi
Spis treści
Przegląd czasów
Poniższa matryca może pomóc w koncepcyjnym organizowaniu czasów w użyteczny sposób. Na potrzeby tej matrycy Czas Akcji dzieli się tylko na dwie kategorie, jedna kategoria dla czasów związanych z czasem teraźniejszym lub przyszłym w trybie oznajmującym oraz jedna kategoria dla czasów związanych z czasem przeszłym w trybie oznajmującym. Jest to rozróżnienie na czasy pierwotne i wtórne, i ogólnie rzecz biorąc, jest to rozróżnienie ze zwględu na obecność lub brak augmentacji.
.
* Pamiętajmy, że ani Czas Przyszły ani Czas Aorist nie sugerują, że opisana czynność jest właściwie punktualna lub punktem w czasie, chociaż można powiedzieć, że mówca uważa akcję za punkt w czasie.
** Augmentacja występuje tylko w trybie oznajmującym i jest to jedyny tryb, w którym czas bezwzględny wskazywany jest przez czas czasownika. W czasie zaprzeszłym pluperfekt augmentacja jest często pomijana.
Czas Zaprzeszły, Plusquamperfectum – czas stosowany dla podkreślenia uprzedniości czasowej danego zdarzenia.
.
Czas dokonany
W lekcj 2 pierwszego kursu odnotowaliśmy trzy rodzaje akcji: liniową, punktową i o trwałym skutku. Czas Dokonany wskazuje na trwający skutek.
Jeśli wiemy cie, że znaczenie słowa „dokonany” jest kompletny , to wiemy również, że czas dokonany ma związek z zakończonym działaniem. Ale czas dokonany jest czasem pierwotnym, ponieważ podkreśla obecny lub trwający wynik zakończonej akcji. Czas dokonany w języku greckim jest zilustrowany w poniższych zdaniach. Zauważmy co w każdym zdaniu jest sugerowane o obecnym statusie.
Nauczyłem się materiału z poprzedniej lekcji
Wskazuje to na obecny stan: nadal znam materiał z poprzedniej lekcji
Zrobiła ciasto na deser
Sugeruje to, że ciasto jest teraz dostępne na deser
Trawa urosła wysoko
Nadal jest wysoka i musi być koszona
Porównajmy te same zdania z podobnymi zdaniami, w których używany jest czas przeszły prosty
Czas dokonany (strona czynna) jest tworzony przy użyciu czwartej części głównej
Reduplikacja
Jedną z najbardziej rozpoznawalnych cech wielu czasowników dokonanych jest jest przedrostek o nazwie reduplikacja. W formach czasu dokonanego czasowników regularnych rozpoczynających się od spółgłosek, ten przedrostek zwykle składa się z tej samej litery co początkowa spółgłoska macierzysta, po której następuje litera έ epsilon. Porównajmy formy czasu dokonanego czynnego oznajmującego z formami czasu teraźniejszego czynnego oznajmującego dla następujących czasowników. Reduplikację podkreślono:
| Czas teraźniejszy czynny oznajmujący |
Czas dokonany czynny oznajmujący |
| λύω | λέλυκα |
| γράφω | γέγραφα |
| πιστεύω | πεπίστευκα |
Nie należy zakładać, że rdzeń czasownika teraźniejszego i rdzeń czasownika dokonanego zawsze będą tak podobne, jak w przykładach podanych powyżej. W poniższych przykładach różnice wewnętrzne w rdzeniach są znaczące. Jednakże reduplikacja jest ciągle oczywista .
| Czas teraźniejszy czynny oznajmujący |
Czas dokonany czynny oznajmujący |
| βάλλω | βέβληκα |
| πείθω | πέποιθα |
| πέμπω | πέπομφα |
Rodzaje wyciszeń
Gdy rdzeń rozpoczyna się twardym wyciszeniem, θ, φ, or χ, wtedy reduplikacja jest nieco inna, choć nadal przewidywalna.
θ jest reduplikowany przez użycie τ
φ jest reduplikowany przez użycie π
χ jest reduplikowany przez użycie κ
Rozważmy poniższe przykłady:
| Czas teraźniejszy oznajmujący |
Czas dokonany oznajmujący |
| θλάω | τέθλακα |
| θνῄσκω | τέθνηκα |
| φυλάσσω | πεφύλαχα |
| χράομαι* | κέχρημαι* |
* Są to czasowniki strony medialnej (deponens medialny) ale często będą tłumaczone przy użyciu strony czynnej w języku polskim.
W czasownikach rozpoczynających się od samogłosek reduplikacja często wygląda jak augmentacja czasów wtórnych, tj. początkowa samogłoska jest wydłużana. Rozważmy następujące przykłady:
| Czas teraźniejszy oznajmujący |
Czas dokonany oznajmujący |
| ἁμαρτάνω | ἡμαρτηκα |
| ἐλπίζω | ἤλπικα |
Rdzeń czasu dokonanego wielu innych czasowników nie jest tak łatwo przewidywalny. Należy zwracać uwagę na części główne tak jak to wskazuje leksykon, i zapamiętać je.
Przyrostek rdzenia
Czasowniki czasu dokonanego można podzielić na dwie kategorie. Czasowniki charakteryzujące się κα w przyrostku rdzenia, który znajduje się przed końcówką osobową, nazywane są pierwszymi prefekcjami. Czasowniki w drugiej kategorii nazywane są drugimi prefekcjami.
Końcówki osobowe
Końcówki osobowe czasu dokonanego czynnego są podobne do końcówek czasu wtórnego.
| Czas dokonany czynny | Czasy wtórne | ||||
| l. poj. | l. mnoga | l. poj. | l. mnoga | ||
| 1 os. | – | -μεν | 1 os. | -ν | -μεν |
| 2 os. | -ς | -τε | 2 os. | -ς | -τε |
| 3 os. | -(ν) | -σι(ν) | 3 os. | – | -ν |
Zwróćmy uwagę, że ruchome ν może występować zarówno w liczbie pojedynczej trzeciej osoby, jak i w trzeciej osobie liczby mnogiej.
Końcówki pierwszych prefekcji wyglądają bardzo podobnie do końcówek pierwszych aorystów, z κα zamiast σα
| l. poj. | l. mnoga | |
| 1 os. | -κα | -καμεν |
| 2 os. | -κας | -κατε |
| 3 os. | -κε(ν) | -κασι(ν) |
Porównajmy końcówki pierwszego czasu dokonanego czynnego oznajmującego z końcówkami pierwszego aorista czynnego oznajmującego, zauważając, że jeśli κ czasu dokonanego byłyby σ, to kombinacje przyrostków / końcówek osobowychwyglądałyby podobnie, z wyjątkiem trzeciej osoby liczby mnogiej.
Oto koniugacja czasu dokonanego czynnego oznajmującego słowa λύω …
| l. pojedyncza | l. mnoga | ||||
| 1 os. | λέλυκα | uwolniłem | 1 os. | λελύκαμεν | uwolniliśmy |
| 2 os. | λέλυκας | uwolniłeś | 2 os. | λελύκατε | uwolniliście |
| 3 os. | λέλυκε(ν) | uwolnił | 3 os. | λελύκασι(ν) | uwolnili |
Drugie perfekcje są podobne, ale nie mają κ. Rozważmy koniugację czasu dokonanego czynnego oznajmującego słowa γίνομαι …
| l. pojedyncza | l. mnoga | ||||
| 1 os. | γέγονα | stałem się | 1 os. | γεγόναμεν | staliśmy się |
| 2 os. | γέγονας | stałeś się | 2 os. | γεγόνατε | staliście się |
| 3 os. | γέγονε(ν) | stał się | 3 os. | γεγόνασι(ν) | stali się |
Ponownie, pamiętajmy, że zarówno dla pierwszych czasów dokonanych, jak i dla drugich czasów dokonanych, formy nie zawsze można całkowicie wyjaśnić w kategoriach reduplikacji i kombinacji przyrostka czasu / końcówek osobowych. Nie można zacząć od rdzenia czasu teraźniejszego (pierw główna część) a po dokonaniu tych modyfikacji założyć, że wyjdzie czasownik czasu dokonanego. Istnieją inne, mniej przewidywalne sposoby, w których rdzeń czasu dokonanego może różnić się od rdzenia czasu teraźniejszego jak w przypadku γίνομαι powyżej.
Oto lista czasowników, które często pojawiają się w Nowym Testamencie. Dla każdego czasownika podano każdą główną część, która pojawia się w Nowym Testamencie. Należy zapoznać się z każdym z tych czasowników, przestudiować główne części, zwracając uwagę na sposoby, w jakie rdzenie różnią się wewnętrznie dla danego czasownika.
.
Czas zaprzeszły pluperfekt
Czas Pluperfect jest czasem wtórnym. Jest używany w stosunku do akcji, które zostały zakończone przed pewnym momentem w przeszłości. To poprawna, choć rzadko używana konstrukcja w języku polskim. Np.
“Obawiałem się tego tak dawno, w 1963 roku, jużem w to był wszedł i powypisywałem książki, które dzisiaj okazują się bardzo czytelne”
“najpierw jużem był wszedł, następnie powypisywałem.”
Jest to czas dokonany stosowany do tyłu w czasie. Rozważmy poniższe zdania, zwracając uwagę na stan ukończonych działań sugerowanych przez każdy czas.
Czas zaprzeszły pluperfect (strona czynna) tworzony jest przy użyciu czwartej części głównej
Reduplikacja
Czas zaprzeszły pokazuje taką samą reduplikację, jaka jest widoczna w czasie dokonanym.
Augmentacja
Jako czas wtórny, czas zaprzeszły pluperfect może mieć augmentację w stronie oznajmującej. Jednak augmentacja jest często pomijana.
Przyrostek rdzenia
Czasowniki czasu zaprzeszłegomożna podzielić na dwie kategorie. Czasowniki w jednej kategorii, charakteryzujące się κει (κ, po którym następują litery łącznika ει) w przyrostku rdzenia przed końcówkami osobowymi nazywane są pierwszymi pluperfektami. Czasowniki w drugiej kategorii nie mają κ i są nazywane drugimi pluperfektami.
Końcówki osobowe
Końcówki osobowe czasu zaprzeszłego czynnegosą zakończeniami czasu wtórnego, których wcześniej nauczyliśmy, ale z σαν zamiast ν w trzeciej osobie liczby mnogiej.
| l. poj. | l. mnoga | |
| 1 os. | -ν | -μεν |
| 2 os. | -ς | -τε |
| 3 os. | – | -σαν |
Oto koniugacja czasu zaprzeszłego czynnego oznajmującego słowa λύω …
| l. pojedyncza | l. mnoga | |||
| 1 os. | λελύκειν | byłem uwolniłem | λελύκειμεν | byliśmy uwolniliśmy |
| 2 os. | λελύκεις | byłeś uwolniłeś | λελύκειτε | byliście uwolniliście |
| 3 os. | λελύκει | był uwolnił | λελύκεισαν | byli uwolnili |
Ponieważ w Nowym Testamencie jest tylko 21 czasowników, które występują jako zaprzeszłe czynne oznajmujące, możemy je tutaj wymienić. Zwróćmy uwagę, że charakterystyczne ει występuje bez wyjątku we wszystkich, nawet w drugiej formie zaprzeszłej. W formach trzeciej osoby liczby pojedynczej może to wyglądać na końcówkę osobową czasu teraźniejszego czynnego oznajmującego. Tak nie jest. Pamiętajmy, że zaprzeszły pluperfect jest czasem wtórnym i dlatego ma drugorzędne końcówki osobowe, dla których nie ma zakończenia trzeciej osoby. Widoczne ει w formach liczby pojedynczej trzeciej osoby to litery form czasu zaprzeszłęgo czynnego bez dołączonych do nich końcówek osobowych.
οἶδα i ᾔδειν
Chociaż οἶδα (widziałem) to forma czasu drugiego dokonanego, jest używana w znaczeniu czasu teraźniejszego. Zaprzeszła forma ᾔδειν (byłem widziałem) jest używana w znaczeniu niedokonanego czasu.
| l. pojedyncza | l. mnoga | |||
| 1 os. | οἶδα | ja wiem | οἴδαμεν | my wiemy |
| 2 os. | οἶδας | ty wiesz | οἴδατε | wy wiecie |
| 3 os. | οἶδε(ν) | on, ona, ono wie | οἴδασι(ν) | oni wiedzą |
| l. pojedyncza | l. mnoga | |||
| 1 os. | ᾔδειν | ja wiedziałem | ᾔδειμεν | my wiedzieliśmy |
| 2 os. | ᾔδεις | ty wiedziałeś | ᾔδειτε | wy wiedzieliście |
| 3 os. | ᾔδει | on wiedział, ona wiedziała, ono wiedziało | ᾔδεισαν | oni wiedzieli |
Warunek sprzeczny ze stanem faktycznym
Pamiętajmy, że typowa konstrukcja zdań warunkowych typu II to
εἰ …[czasownik czasu wtórnego oznajmującego]…, …ἄν…[czasownik czasu wtórnego oznajmującego]…
W lekcji 1 (kurs II) badaliśmy używanie w takich zdaniach czasów niedokonanych. Zaobserwowaliśmy, co następuje:
- Zdania warunkowe typu II stosują czasy wtórne w stronie oznajmującej indykatywnym, zwykle zarówno w protazie, jak i apodezie, ale niekoniecznie wskazują czas przeszły.
- Gdy w takich zdaniach używany jest czas niedokonany, mamy do czynienia najczęściej z czasem teraźniejszym
- Zdania warunkowe typu II często mają ἄν w apodezie.
- Mówca pragnie wyrazić, że protaza jest sprzeczna ze stanem faktycznym
- Tłumaczenie polskie będzie używać trybu przypuszczającego z formą czasownika czasu przeszłego w protazie
Ponownie zauważmy, że gdy używany jest czas niedokonany, mówca niekoniecznie pragnie wskazać na czas przeszły. W zdaniach warunkowych typu II (warunek sprzeczny z faktem) czas niedokonany jest zazwyczaj używany, gdy mamy na myśli czas teraźniejszy.
Ale kiedy używane są inne czasy wtórne (aorist lub pluperfekt), wskazywany jest czas przeszły. Rozważ Mat. 11:21, gdzie Jezus rozważa hipotetyczną pokutę Tyru i Sydonu setki lat wcześniej, skruchę, która w rzeczywistości nie miała miejsca:
οὐαί σοι, Χοραζίν, οὐαί σοι, Βηθσαϊδά·
ὅτι εἰ ἐν Τύρῳ καὶ Σιδῶνι ἐγένοντο
αἱ δυνάμεις αἱ γενόμεναι ἐν ὑμῖν,
πάλαι ἂν ἐν σάκκῳ καὶ σποδῷ
μετενόησαν.
Biada tobie, Korozain! Biada tobie, Betsaido!
Bo gdyby w Tyrze i w Sydonie były działy się
te cuda, które się w was dokonały,
dawno w worze i popiele
by pokutowały.
Zwróćmy uwagę na czas ἐγένοντο w protazie i czas μετενόησαν w apodezie. Oba czasowniki są czasami aorystycznymi. Ponieważ używane są czasowniki wtórne, wiadomo, że protaza jest sprzeczna z faktem. Tyr i Sydon nie żałowały. Ponieważ używany jest aoryst lub pluperfekt, a nie czas niedokonany, wiemy, że mówca ma już za sobą czas i najlepszym tłumaczeniem będzie „były działy się”, a nie „działy się” w protazie i „by pokutowały”, a nie „pokutowały” w apodozie
