David Pareus: apologeta teologii Reformowanej

Sylwetka

Judy 1:3 Umiłowani, podejmując usilne starania, aby pisać wam o wspólnym zbawieniu, uznałem za konieczne napisać do was i zachęcić do walki o wiarę raz przekazaną świętym.

David Pareus (ur. 30 grudnia 1548 r. w oddalonych o 63 kilometry od Wrocławia Ząbkowicach Śląskich,  jako David Wängler) był śląsko-niemieckim teologiem Reformowanym, bezpośrednim uczniem i spadkobiercą oraz propagatorem dzieł innego Reformatora, pochodzącego z Wrocławia Zachariasza Ursinusa.

Pareus po siedmioletniej nauce w szkole łacińskiej w rodzinnej miejscowości w 1564 wstąpił do szkoły Christopha Schillinga w Jeleniej Górze. Kiedy Schilling został zwolniony z powodu odejścia od nauki Marcina Lutra   i nauczania zgodnie z nauką Ulricha Zwingliego, Pareus i część uczniów podążyło za nim w 1566 r. do Amberga (Górny Palatynat, niem. Oberpfalz) i wstąpił do Collegium Sapientiae w Heidelbergu. Ojciec wydziedziczył go z powodu opinii, jakie David ukształtował w czasie studiów pod kierunkiem Zachariasza Ursinusa.

Pareus był dobrym interpretatorem Biblii, tak dobrym, że został zaatakowany przez Jacoba Andreae za komentarze zgodne z teologią Reformowaną jakie umieścił w wydanej w 1587 roku, opartej na tłumaczeniu Marcina Lutra tzw. “Neustadter Bibel” (Biblia Neusztadzka),

Jego liczne komentarze biblijne publikowane były od 1605 roku. Bronił w nich teologii Reformowanej zarówno przed teologami luterańskimi jaki i katolickimi.

---

Życiorys

W 1571 r. po ukończeniu studiów i ordynacji został kaznodzieją w Niederschlettenbach koło Bergzabern (Palatynat). Spotkał się tam z dużym sprzeciwem katolików i już w październiku tegoż roku został powołany do seminarium Collegium Sapientiae, gdzie objął stanowisko nauczyciela w trzeciej, a później także w drugiej klasie.

W sierpniu 1573 r. został pierwszym pastorem Reformowanym w kościele św. Wawrzyńca (niem. St.-Laurentius-Kirche) w Hemsbach, mieście na tzw. Szlaku Górskim (niem. Bergstraße). Tutaj nakazał usunięcie z kościoła figur i obrazów które papiści czcili jako święte. 24 sierpnia za zgodą wiernych przebudował kościół na wzór Reformowany.

Kiedy władzę przejął Ludwik VI Wittelsbach (1539-1583) wprowadził w księstwie w 1577 r. luteranizm i pozbawił urzędów pastorów i uczonych Reformowanych, wśród nich Pareusa. Nowe miejsce działalności znalazł w listopadzie 1577 r. w Oggersheim.

W sierpniu 1580 r. został powołany przez Jana Kazimierza Wittelsbacha (1543-1592) do Winzingen i mógł ponownie nawiązać kontakt z uczonymi, którzy wykładali na nowej wyższej uczelni Casimirianum założonej w Neustadt (Haardt).

We wrześniu 1584 r. po śmierci Ludwika VI administratorem całego Palatynatu Reńskiego został Jan Kazimierz i powołał Pareusa jako nauczyciela do seminarium teologicznego Collegium Sapientiae w Heidelbergu.

W lutym 1587 r. Pareus nabył tytuł magistra artium.

Od stycznia 1591 r. kierował seminarium teologicznym.

W listopadzie 1592 r. został powołany do Rady Kościoła

W 1593 r. zdobył tytuł doktora teologii.

W sierpniu 1598 r. został profesorem teologii starotestamentowej na uniwersytecie w Heidelbergu i zrezygnował ze wszystkich dotychczas pełnionych funkcji. Rektorem uniwersytetu był trzy razy (1599, 1611 i 1619).

W 1603 r. został także profesorem teologii nowotestamentowej.

W 1621 r. przeniósł się, na krótki czas, do Annweiler am Trifels i Neustadt (Haardt), ponieważ hiszpańskie wojsko zagrażało Heidelbergowi.

---

Przeciw herezji

Gal. 2:5 Nie ustąpiliśmy im ani na chwilę i nie poddaliśmy się, aby pozostała wśród was prawda ewangelii.

Pareus rozpoczął swoją działalność literacką traktatem Methodus ubitquitariae controversiae (Neustadt, 1586) przeciwko doktrynie wszechobecności ciała Chrystusa jaką proponowali ubikwitaryści – odszczepienie wewnątrz luteranizmu. Temat polemiczny towarzyszył także wydaniu Neustadter Bibel z 1587 r., wydania przekładu Lutra, z dołączonym spisem treści i przypisami. Jakob Andrea w swoim Christliche Erinnerung (Tabingen, 1589) nazwał tę publikację „aranżującym kawałkiem łobuzerki”; natomiast w Rettung der Neustadter Bibel (Neustadt, 1589) Pareus obalał herezję nieco bardziej umiarkowanym tonem.

Sektę ubikwitarystów założył Johannes Brenz (1499–1570), Szwabijczyk, na synodzie luterańskim w Stuttgarcie 19 grudnia 1559 r. Wyznanie grupy złożone pod imieniem księcia Krzysztofa Wirtembergii zatytułowane było „Wyznanie Wirtembergii”. Zostało ono  wysłane na rzymsko-katolicki Sobór Trydencki w 1552 r. najwyraźniej jako próba zjednoczenia Luteran z katolikami. Formalne przyjęcie wyznania przez sektę odbyło się dopiero na synodzie w Sztutgarcie. Do powstania problemu przyczynił się niestety błąd doktrynalny Lutra.

Otóż próbując pojednać i zjednoczyć walczące siły katolików i luteran przeciwko Turkom, Karol V zażądał od tych ostatnich pisemnego przedstawienia ich doktryn. I tak utworzona została „Konfesja Augsburska” autorstwa Filipa Melanchtona. Została ona odczytana na spotkaniu w Augsburgu w 1530 r. Jej dziesiąty artykuł nauczał rzeczywistej obecności Chrystusa w Eucharystii, potwierdzając tym samym heretycką transsubstancjację:

„Jeśli chodzi o Wieczerzę Pańską, nauczają, że Ciało i Krew Chrystusa są rzeczywiście obecne i są rozdawane (przekazywane) tym, którzy jedzą Wieczerzę Pańską; i nie pochwalają tych, którzy nauczają inaczej”.

W 1540 r. Melanchton opublikował kolejną wersję „Konfesji Augsburskiego”, w której artykuł o rzeczywistej obecności różnił się zasadniczo od tego, co wyrażono w 1530 r. i wyrażał pogląd zwany konsubstancjacją:

„Jeśli chodzi o Wieczerzę Pańską, nauczają, że wraz z chlebem i winem prawdziwie ukazuje się Ciało i Krew Chrystusa tym, którzy jedzą Wieczerzę Pańską”.

Johann Eck na konferencji w Wormacji w 1541 roku jako pierwszy zwrócił uwagę na tę zmianę. Nastąpiły debaty i powstał ubikwitarny spór, w którym pojawiło się pytanie: czy ciało Chrystusa znajduje się w Eucharystii, a jeśli tak, to dlaczego?

Melanchton wraz ze swoimi zwolennikami podpisał się pod Konfesją z 1540 roku i utrzymywał, że Ciało Chrystusa nie znajdowało się w Eucharystii. Utrzymywali to, ponieważ Eucharystia istnieje w wielu miejscach jednocześnie i twierdzili, że niemożliwe jest, aby ciało znajdowało się w wielu miejscach jednocześnie.

Przyjmując błędną interpretację Lutra o communio idiomatum (tj. aby teolog mógł mówić o „cierpnięciu Boga” ludzkie i Boskie cechy i doświadczenia należy właściwie odnieść do obu natur Chrystusa),  Brenz argumentował, że atrybuty Boskiej Natury zostały przekazane człowieczeństwu Chrystusa, które w ten sposób zostało przebóstwione. Jeśli był przebóstwiony to znaczy,  że Chrystus cieleśnie był wszechobecny, tak jak Jego boskość, a zatem rzeczywiście obecny w Eucharystii. To nauczanie Brenza było częściowo zgodne z wiarą rzymską– co do faktu, ale nie co do wyjaśnienia.

Pareus dalej walczył z Johannem Georgiem Siegwartem w Sieg der Neustädtischen Bibel (Neustadt, 1591) oraz z Egidiusem Hunniusem w latach 1593-99, który oskarżył go o judaizujący błąd Partii Reformowanej. Wydał także różne traktaty przeciwko papiestwu (1604–1617).
.

---

Reformowany Ruch Oporu

Rzym. 13:4 [Władza] Jest bowiem sługą Boga dla twojego dobra. Ale jeśli czynisz zło, bój się, bo nie na próżno nosi miecz, gdyż jest sługą Boga, mszczącym się w gniewie nad tym, który czyni zło.

Pareus zalecał wzywanie władców do odpowiedzialności za swoje czyny. Bazując na Liście św. Pawła do Rzymian, opublikowanym po raz pierwszy w 1608 r. i w oparciu o swoje wykłady na temat Nowego Testamentu w Heidelbergu, Pareus wysunął klasyczną teorię oporu Reformowanego. Utrzymywał, że sędziowie podrzędni (tacy jak elektorzy cesarscy) zostali powołani przez Boga do obrony dobra poddanych w nie mniejszym stopniu niż urzędnicy wyżsi (tacy jak cesarze); dlatego też urzędnicy niższego szczebla mogliby prowadzić wojnę z wyższymi, ale tyrańskimi sędziami, w tym z cesarzem katolickim.

Co więcej, Bóg nie zabrania nawet osobom prywatnym przeciwstawiania się tyranii w skrajnych okolicznościach. Wreszcie książęta chrześcijańscy byli zmuszeni przeciwstawić się siłą tyranii papieża, ponieważ nakazywała im to Księga Apokalipsy.  Z tego powodu jego komentarz został spalony w Londynie, Oksfordzie i Cambridge w 1622 r.

Psalm 82:3-5 3. Bierzcie w obronę ubogiego i sierotę, oddajcie sprawiedliwość strapionemu i potrzebującemu.4. Wyzwólcie biedaka i nędzarza, ocalcie go z ręki niegodziwych. 5. Lecz oni nic nie wiedzą i nie rozumieją, ciągle chodzą w ciemności; zachwiały się wszystkie fundamenty ziemi.

Do opinii tych podejrzliwie podchodziła monarchia absolutna Jakuba I, króla Anglii. W 1622 roku władzom Oksfordu nakazano przeszukanie bibliotek i księgarń oraz spalenie każdego egzemplarza tego dzieła.

.

---

Reformowany na wskroś

Rzym. 10:14 Jakże więc będą wzywać tego, w którego nie uwierzyli? A jak uwierzą w tego, o którym nie słyszeli? A jak usłyszą bez kaznodziei?

W swojej egzegezie Rzymian 10:14 David Paraeus identyfikuje również stopniowanie posługi Słowa, która prowadzi do zbawienia, zaczynając od powołania przez Boga swoich głosicieli, a kończąc na wysłuchaniu Słowa przez wybranych, którzy są prowadzeni przez Pana, aby wzywać Go z wiarą.

Komentarz Pareusa wskazuje na Bożą, całkowitą suwerenność w zbawieniu, w którym wszystkie środki są podległe i zależne nie od człowieka lecz od Boga. I tak począwszy na powołaniu kaznodziejów do służby głoszenia, poprzez samo głoszenie Ewangelii, skuteczne powołanie wybranych wraz z udzieleniem im wiary aby wzywali Chrystusa zaczyna się i kończy na Bogu. I to Bogu należy się cała chwała za dzieło zbawienia, ponieważ to On skutecznie działa na każdym jego etapie:

“Dlatego pierwszym narzędziem zbawienia jest wysyłanie kaznodziejów; następnie głoszenie Słowa; po trzecie, słuchanie Słowa; po czwarte, wiara; w końcu wzywanie Boga. Po tych stopniach można wznieść się do prawości i zbawienia. Ci, którzy odrzucają te środki, są okradani ze zbawienia. Niemniej jednak we wszystkich tych przypadkach jesteśmy w wyjątkowy sposób wezwani do zważania na łaskę Bożą. On bowiem daje te rzeczy tym, którym chce je dać swoją niezwykłą opatrznością.
.
A początek można znaleźć w wysyłaniu kaznodziejów. Ale to posłanie pochodzi od Boga. Do niego bowiem należy wzbudzić i wysłać posłańców do ludzi. Zatem, jeśli Bóg nie posyła kaznodziejów, kto będzie głosił? Kto będzie słuchał Słowa? Kto uwierzy? Kto go wezwie? Kto zostanie zbawiony?
.
Nikt, to pewne. Dlatego cały łańcuch naszego zbawienia wypływa od Boga i od Niego zależy. Pochwalany jest także honor, potrzeba i skuteczność posługi. Przez posługę, do której należy zadanie głoszenia Słowa Bożego, Bóg działa w wybranym słuchaniu, wierze, wzywaniu Go i w zbawieniu.” [David Pareus, Rzymian 9–16, wyd. Philip D. W. Krey i Peter D. S. Krey, Reformation Commentary on Scripture, NT tom. VIII, 77. źródło]

---

Spuścizna

1 Kor. 15:58 A tak, moi mili bracia, bądźcie stali, niezachwiani, zawsze obfitujący w dziele Pana, wiedząc, że wasza praca nie jest daremna w Panu.

Pomimo tych wielu literackich bitew Pareus był z natury ireniczny czyli skłonny do ugody między chrześcijanami. Jego konstruktywną działalnością były liczne wydania Summarische Erklärung der Katholischen in der Churpfalz geübten Lehre (Podsumowanie wyjaśnienia doktryny katolickiej praktykowanej w Churpfalz) wydane po 1593 r.; oraz jego liczne komentarze do Pism Starego i Nowego Testamentu (wydane w latach 1605-1618).

W dziele Irenicum sive de unione et synodo evangelicorum liber votivus (Irenicum, czyli księga wotywna unii i synodu ewangelików, Heidelberg, 1614-1615) zaproponował zwołanie generalnego synodu wszystkich ewangelików, aby zjednoczyć luteranów i kalwinistów. W tamtym czasie doktryna luteran była bardzo bliska chrześcijańskiej ortodoksji i to prowadziło Pareusa do wniosku, że będąc zgodni właściwie we wszystkim, co istotne koniecznym były rozmowy zjednoczeniowe. Ten apel spotkał się z niewielkim odzewem ze strony współczesnych, a jego praca na rzecz pokoju została odrzucona przez luterańskich teologów Huttera i Siegwarta.

Konstruktywną działalnością były liczne wydania jego Summarische Erklärung der Katholischen in der Churpfalz geübten Lehre, wydane po 1593 r.; oraz jego liczne komentarze do Pism Starego i Nowego Testamentu (wydane w latach 1605-1618).  Niektóre z poniższych dzieł Pareusa dostępne są po niemiecku w Katalog der Deutschen Nationalbibliothek.

Pareus zmarł 15 czerwca 1622 r. w Heidelbergu.

---